Журнал Ҳаракат №2 (9) 1997. Турк дунёсининг буюклари
Бахора Олим кизи - Бир турк афсонаси.
Туркиянинг пойтахти Анкарада транспорт харакати бир хафтага тухтагандек булди. К алин кор ёгишига, изгиринга карамай бир миллиондан зиёд одам пойтахт марказидан Анкаранинг баланд тепалиги - Байрок калъага юрди. Унларча километр йулни тулдирган бу инсонлар юм-юм йиглар эдилар. Уларнинг сафида мамлакатнинг сиёсий рахбарларидан тортиб У збекистон, Озарбайжон, К озогистон, Киргизистон, Туркманистон, Крим, Гарбий Тракия, Кибрис ва бошка улкаларнинг вакиллари, тамсилчилари хам бор эди. Бу инсонлар нафакат Туркияда, балки турк дунёсида афсонага айланган зотни дафн этиш маросимида катнашмокдалар.

Ха, илк бахор кунларининг бу манзараси кузлар олдида колди. Дарвоке, Туркияни йиглатган бу инсон ким эди?

1917 йилда Уртаер денгизидаги Кипр оролида (Туркча талаффузи - Кибрис) тугилди. Исми Х усайин, отасининг исми Файзуллох. Кейинчалик муаллими уни Арслон деб атайди. Орадан замон кечиб, у оиласи билан Истанбулга кучиб келганида, инглиз мустамлакаси булган Кипрда олган паспортини узгартиради. У энди Туркия фукароси ва исми-шарифи Алпарслон Туркеш эди.

1933 йилда харбий мактабга укишга кирган Алпарслон орадан ун йил утиб. турк армиясининг майори булган. 1944 йилнинг 19 майида Туркия президенти Исмат Инуни Туркиядан ташкарида яшаётган туркларнинг озодлигини уйлаган инсонларни хаёлпараст турончилар деб эълон килди. Бу турончиларнинг олдинги сафида Туркеш хам бор эди. Улар расман айбландилар. Айблари Туронни орзу килганлари, Сталин зулми остида эзилаётган Турк жумхуриятлари озод булишини истаганлари ва уз миллатини севганлари эди. Туркешни суд килиш олдидан Истанбулда махсус тайёрланган ва тобут номини олган зиндонга ташладилар. У ша кезда сул карашдаги инсонлар хукуматнинг барча кадамаларида хокимиятга сохиб эдилар. Миллиятчиликни эса ашаддий душман, деб билардилар. Шу боис Туркешни огир исканжаларга тобе тутдилар. Унинг тирноклари сукиб олинди, бир ярим йил камокда ётди.

Утирноксиз яшади, лекин Туронсиз яшай олмаслигини очик айтди. Махкамалар унинг буйнига бошка айб куя олмадилар. К амокдан кейин у яна харбий хизматга кайтди. Бир муддат Америкада харбий тах сил олди, сунгра НАТО кушинлари составида фаолият курсатди.

1960 йилда Туркия Туркешнинг гулдирак товуши билан уйгонди. Шу куни, яъни 1960 йил 27 майда харбий хунта давлат тунтариши килди. Халкка мурожаатни укиш Туркешга топширилди. Туркиянинг машхур миллиятчи ёзувчиси, Туркешнинг такдирдоши Паёми Сафо ушанда:" К уркмайлик, бу ишнинг ичида Туркеш бор", деб ёзганди.

Нима булса хам, Туркешнинг номи тарихга иккинчи маротаба кечди. Бу сафар тирноклари сукилган инсон уларок эмас, балки хунтанинг полковниги уларок кечди. Аммо у бундан безовта эди. Шу сабабдан харбий кийимини чикариб, сиёсатга кирди ва хаётининг энг охирги кунларига кадар харбий тунтаришларга карши эканлигини сузлади. Чунки 70 ва 80- йиллардаги давлат тунтаришларида бир сиёсатчи сифатида у хам ситам чекди.

Туркеш митингларда, анжумандларда “Туркистон озод булади“, дер экан, уни хамон хаёлпарастликда айбладилар. Туркеш “Турк дунёси бутунлашади“, дер экан, уни миллатчи ва иркчи дедилар. Аммо у уттиз йил давомида Туркия сиёсий х аётининг энг олдинги кисмидан чекинмади. Туркиядаги барча миллиятчиларни бир партияга жипслаштиришга уринди. Эргунакон афсоналарига таяниб, ёш миллиятчиларга Бузкуртлар, яъни буз рангли бурилар номини берди. Партияси у кадар йирик булмаса-да, ташкилотчилиги, интизоми билан ажралиб турарди. Туркеш лидер булган партия баъзан коалицион хукуматларга кирган пайтларда х ам, баъзан мухолифатда колганда хам, у билан хисоб-китоб килинарди. Чунки ватансевар турк ёшлари унинг оркасида эдилар. 80-чи йилларнинг бошларида Туркешнинг партияси кучланди ва сайловларда иктидорга караб юрди. Лекин харбийлар давлат тунтариши килиб, Туркешни сургун этдилар. Бирок йулдан кайтмади. Яна партиясини тиклади, яна курашида давом этди.

Энди уни “Бошбуг“ дейишарди, бу бошкумондон ва дохий калималарнинг мужассамлашган англамидир. Партиясининг норасмий ишорати эса бури эди. Бури туркларнинг достонлар оша бугунга кадар етиб келган севгиси. Она бури хаккидаги ривоятлар Туркистонда хам асрлардир яшамокда.

Бошбугнинг оркасидагиларни, яъни бузкуртларни дунё иркчилар дер эди. Доим бузкуртлардан куркув ва тахлика ила суз очилди, чунки бузкуртлар миллат ва Ватан учун улимни сув килиб ичишга тайёр фидойилардир. Шундай пайтлар булдики, дунёнинг каерида кандай вокеа булмасин, у ерда бузкуртларнинг бармок изларини изладилар. Бу х ол Туркиянинг узида хам яшади. Лекин бу ходисалар турк-ислом миллиятчиларини синдира олмади.

Совет иттифоки йикилгач, Туркеш турк дунёси ватанпарварларини Анталияга чакирди. Бу анжуманга “Турк дунёси курултойи“ номи берилди. У збекистондан курултойга “Бирлик“ лидери Абдурах им Пулат, “Эрк“ партияси котиби Жах онгир Мух аммад, бирликчи шоир Ёдгор Обид ва бошкалар таклиф килингандилар. Бу курултой узбек ва умуман, турк дунёси мухолифати иштирок этган биринчи ва охиргиси булди. Чунки расмий хукуматлар бу курултойларда мухолифатни куришни истамадилар. Мазкур курултойнинг бешинчиси шу йил 11 апрел куни Истанбулда очилиши керак эди. Бу вокеадан уч кун олдин Туркешни бир миллондан зиёд инсон елкасида кутариб, абадиятга узатди, яъни улими хам курултойга айланди.

Туркияда хох сул канотда, хох унг канотда булмасин, барча партиялар ва барча матбуот воситалари уни турк сиёсатининг Бош кумондони, дея айтадилар ва ёзадилар. Унинг партияси у кадар катта эмас эди, дейишади. Лекин Туркиядаги барча йирик партияларнинг кузга куринган сиёсатчилари унинг партиясидан чиккан кадрлардир. Х а, Алпарслон Туркеш бошида турган Миллиятчи харакат партияси Туркия сиёсатининг кадрларини етиштириб берувчи калдиргоч уяси эди. Шу сабабдан хам Туркиянинг кирк етти метр баландликка урнатилган олбайроги ва унинг ёнида турк жумхуриятларининг байроклари хилпираб турган теппаликда Алпарслон Туркеш ёдгорлиги бунёд этишга, бу ерни Туркеш хиёбони, деб аташга карор берилди. Такдир тасодифи ила унинг хиёбони Анкарадаги Амир Темур хиёбони ила ёнма-ён булди. Такдир тасодифи ила унинг байроги турк жумхуриятлари байроклари билан ёнма-ён хилпирламокда.

Туркия тарихида улимидан кейин хам афсоналигини давом эттирган инсон уларок эслайдиганимиз бу чинор ортидан миллионларча инсонлар куз ёши тукар эканлар, хатто унинг улимига бардош бера олмай, уз жонларига суикасд килар эканлар, буларнинг хаммаси бир инсон хаёти замирига не-не имконлар сига олишини курсатади. Х а, бугун Туркия йигламокда. Бу куз ёшлар саксон ёшида хам бир йигитдек, эрталаб Олмониядан кайтган, тушда мамлакатнинг бир бурчида курултой утказган, окшом дустининг туйида келиннинг кулига х адя узуги таккан ва у ердан кайтаётганда улганини хатто шофёри хам сезмай колган афсона, бир бузкурт ортидан тукилган куз ёшлар эди...

Бахора Олим кизи
8 апрель 1997 йил Истанбул.