(Суз боши урнига Туркистон орзуси) - Туркистон байроги
«Туркистон мухторияти», «Кукон мухторияти»... Бу жуфтликларни эшитмаган одам булмаса керак. Улар коммунистлар ёздирган «СССР тарихи» ва «Узбекистон ССР тарихи» китобларида хам ер олган. «Ойни этак билан ёпиб булмас» деганларидек, тарихимизга оид бу жумлаларни халк хотирасидан чикариб булмаслигининг далолатлари булар.

Туркистон... Туркия туркларининг Ота Ватан, деб айтадиган юртлари. Туркистонликларнинг узи учун эса кувиб етилмаган, ушланмаган буюк орзу. Бу орзу - бутун туркистонликларни бирлаштирувчи марказлаштирилган давлат - Туркистон давлати.

Хеч шубхасиз, тарихда бу орзунинг хаётга энг якин нуктаси Амир Темур замонида булганди. Аммо бобомиз узининг узига хос йулини танлади ва бутун императорларнинг килганини том тескарисини килиб тириклигидаёк бир бутун давлатни угилларига булиб берди. Орзулар орзулигича колди, кадим туркларнинг таъбири билан айтсак – якинлашган саринг узоклашиб борадиган марра - кизил олмага айланди.

Аммо Туркистон гояси хам, Туркистон сузи хам унитилмади.

Парчаланган Туркистон русларнинг мустамлакасига айланганда хам бу номдан кечолмадилар, мустамлака улка Туркистон генерал-губернаторлиги, деб аталди. 1917 йили Чор императорлигининг кулаши туфайли Туркистонни мустакил давлатга айлантириш имкони тугилгандек куринди. Шу йилнинг апрелидаёк Туркистон ишчи ва солдат шуроларининг Тошкентдаги съездида иштирок этаётган ерли туркистонликлар алохида тупланиб Туркистон Улка Марказий Мусулмон Шуросини ташкил этдилар. Мустафо Чукой раиси этиб сайланган бу Шуро Туркистонда мустакил давлат куриш истаги билан уртага чиккан биринчи Миллий харакат булди. Аммо истак бошка, мавжуд вазият бошка. Буни Мусулмон Шуросининг аъзолари хам яхши тушунишарди. Мана Мустафо Чукайнинг хотираларидан бир парча:

«Бизнинг йулимизда икки буюк тусик турарди. Буларнинг бири миллий харакатларимизнинг асосий душманлари булса, иккинчиси узимизнинг уртада колганлигимиз ва муташаккил харакат йулидаги тажрибасизлигимиз эди. Бу тусикларнинг энг куркинчлиси хам ана шу иккинчиси эди.

Миллий марказимиз курилгандан сунг камчиликларимиз анча ойдинлашиб курина бошлади. Атрофдан миллий марказга кела бошлаган материаллар янги вазиятни англаш ва унга караб ишлашда тартиб йуклигини куркинч бир куринишда очмокда эди...

Миллий марказнинг махаллий ташкилотларини яраштириш, уларга бир турда шакл бериш хакидаги уринишлар купинча натижасиз колди. Мархум муфти Махмуд Хужа Бехбудий Афанди, Носиржон Тура, Обиджон Тура, Обиджон Махмуд, Мир Одил ака ва бошкалар каби кишиларнинг гайрат ва хикматлари соясида Самарканд ва Фаргона вилоятларида район ва вилоят ташкилотларини бир даража йулга куя билган эдик. Бошка ерларда эса ишлар бизни сунг даража кайгуртирадиган ва Ишчи ва Солдат шуроларини севинтирадиган бир вазиятда бормокда эди».

Бу киска иктибосдан куриниб турганидек, вазият ута мураккаб булишига карамасидан миллий харакатчилар хеч чекинмасдан олга кетабердилар. Нихоят, 1917 йил 8 декбрь куни Куконда фавкулодда Курултой тупланди ва Туркистон мухторияти тузилгани эълон килинди. Туркистон мухторияти бу кадим улкада ташкил килинган ва замонавий давлатчилик атрибутларини (белгиларини) яратишга интилган биринчи мустакил давлат эди. Унинг биринчи атрибути эса – бу сахифани хам «Бирлик»нинг Интернетдаги веб-сахифасини хам ясатиб турган ой-юлдузли ок-кирмизи-кизил байрок.

Туркистонликларнинг мустакил-ликка интилишларининг тимсоли булган бу байрок, минг афсуски, узок вакт хилпиролмади. Мухторият икки ойгина яшади. У суздагина интернационалист, амалда эса рус шовинизмининг янги шаклда тамсил этган коммунист-большевиклар томонидан конга ботирилди, йук килинди.

Бу хам яна бир маглубият эди, вактинчалик маглубият...

Орадан 70 йил утгач, йикилган байрокни янгидан кутариш истагидаги миллий-демократик харакатлар уртага чикдилар. Уларнинг биринчи кадамлари зафарли булди. Туркистон худудида Москва тарафидан курилган беш жумхурият мустакилликка эришди. Аммо, Мустафо Чукай замонидан бери тугаб битмаган ички низолар хали хам уз актуаллигини йукотмаганди. Натижада, янги маглубиятлар каршисида колдик. Мустакил беш давлатнинг салкам хаммасида хокимият - уша коммунист-большевикларнинг меросхурларини кулида. Туркистон байроги хали хам халкларимиз боши узра хилпираётгани йук.

Лекин, хеч ким инкор этолмайдиган бир хакикат бор дунёда. Халк, миллат факат тарихи ва бугуни бор булгани учун бор эмас, тарихи ва бугуни бир бирига боглик булгани учун, бу куни тарихнинг давоми булгани учун бор. Бу богларни узган, авлодлар яратган кадриятларни, улар кутарган байрокларни боши устига куйолмаган, узининг асл фарзандлари бошлаган ишларни давом эттиролмаган халк халк булолмайди.

Биз халкмиз. Миллатмиз. Демак, хеч шак-шубхасиз, парчаланган Туркистонни бирлаштирамиз. Бу балки Туркистон федерацияси булар, Туркистон конфедерацияси булар, ёки Туркистон Бирлиги булар. Нима булса хам, миллий-демократик харакатларнинг талаби билан бошланган интеграцион жараёнларнинг натижаси бир бутун Туркистон булажак.

Ва, иншоолох, бир бутун улка узра ой-юлдузли ок-кирмизи-кизил байрок янгидан учишга бошлаяжак.

Абдурахим Пулат