Журнал Ҳаракат №2 (29) 2001. ИЧИДАГИЛАР

Биз яшаятган жамият
Акмал Мухиддинов - Кимлар такдирланиб, кимлар тахкирланяпти?
Мустакилликка эришдик, янги демократик жамият курамиз, жахон андозаларига хос булган бозор иктисодиётига утганмиз, дея шурочасига бонг уришнинг хадисини олдик. Бир томондан эса уша шурони, унинг мафкурасию фаолият курсатиш усулларини гуё балчикка булгаб ташлаяпмиз. Шундай кила туриб, уша коммунистик анъаналардан аксариятини уз фаолиятимизда бажонудил давом эттиряпмиз.

Мана, масалан, мукофотлаш, такдирлаш анъанасини олинг. Аввалги, Социалистик мехнат ёки Совет иттифоки кахрамони деган унвонлар урнига "Узбекистон кахрамони" пайдо булди. Канчадан-канча ордену медаллар, унвонлар таъсис этилдики, хатто уларнинг микдори сонини кайд килиб чикишимиз осон эмас: "Буюк хизматлари учун", 1-2 даражали "Шон-шараф", "Дустлик" ордени, "Жасорат", "Шухрат" медаллари,... "Офарин" ("Офаринбозлик" деса тугрирок буларди) мукофоти, Узбекистон халк шоири, ёзувчиси, артисти, Узбекистонда хизмат курсатган укитувчи, фан арбоби, артист, журналист, бинокор, курувчи ва хоказо.

Тагин шуниси борки, хар йили мана шунда тилга олинган ва олинмаган, ордену медаллар, юксак унвонлар энг камида беш юзлаб, минглаб кишиларга таркатилмокда.

Энди диккат килинг: мана шундай мукофотбозлик, такдирлаш нега энди АКШ ёки Олмония ёхуд Япония каби мамлакатларда удум, анъана даражасига кутарилмаган? Ахир, бизда, хатто собик Совет иттифокида эмас, айни мазкур капиталистик мамлакатларда хизмат курсатган, халк артисти, ёзувчиси, шоири, фан арбоби деган унвонлару бизларникига ухшаш орден-медаллар учун ошиб тошиб ётган моддий замин борку?! Тугри уларда хам Олимпиада, фестивал, беллашувлар утказилиб голибларга мукофотлар берилади, аммо биздагидай, давлат таъсис этган мукофоту орден-медаллар тулиб тошиб ётгани йук.

Хатто узимизнинг тарихимизда хам ушандай одату тартиблар кенг кулоч ёзган эмас. Агар булганида Хоразмий, Беруний, Ибн Сино, Алишер Навоий каби буюк зотлар, дахолар такдирланмасмиди?...

Йук, бу ерда кандайдир кузга куринмас, лекин факат зукко, аклли инсонлар идрок этадиган хакикат мавжуд: гап шундаки, кимлар кандай юксак мукофотлар, унвонлар билан такдирланмасин, пировардида тарих бу унвону мукофотларнинг хакконий ёки сохталигини аниклаб беради.

Диккат килинг-а, факат узимизнинг Ал-Хоразмий, Беруний, Ибн Сино, Алишер Навоий эмас балки Шекспиру Лев Толстой, Эйнштейн, Ньютонлар хам хеч кандай давлат мукофотлари, унвонлари билан такдирланмаганларига карамасдан хар бири уз сохаларида бетакрор кашфиётлар яратгани учун бир неча асрлардан буён уз миллатларигагина эмас, балки бутун дунё халкларига маънавий, илмий наф келтирмокда.

75 йил хукмронлик килган Совет коммунистлари факат баъзи холлардагина хакикий истеъдодларни такдирлардилар. Лекин купинча номигагина олиму ижодкор, аслида хукмронларнинг сиёсатини куллаб кувватлаганларни шарафладилар, кукларга кутариб, Совет Иттифоки кахрамони, Социалистик мехнат кахрамони, Ленин, Сталин мукофотларини, шунингдек СССР ёки УзССР халк артистлари, хизмат курсатган, фан, санъат арбоблари, Узбекистон халк шоири, ёзувчиси деган унвонлар билан мукофотладилар.

Тагин шундайларни такдирладиларки, улар албатта хукмрон сиёсатни куллаб кувватлаши шарт эди, коммунистик партия аъзолари булишса, ундан хам яхши. Борди-ю узлари аслида хакикий ижодкор, кашфиётчи-ю, бирок компартия мафкурасига хизмат килмасалар, бамисоли солдатлардай юкоридан берилган буйруклар, курсатмаларни сузсиз, хеч кандай эътирозсиз бажармасалар такику тазйикларга гирифтор этилдилар, хар томонлама тахкирландилар.

Тилда, огизда мустакиллигу истиклол талабларига мувофиклаштирилган холда бозор иктисодиёти конунларига асосланган чинакам хукукий демократик жамият куришга киришганини хайкириб, бонг ураётган Ислом Каримову унинг гумашталари, хизматкорлари худди собик совет хокимияти давридаги каби узларига итоат этганларни такдирлаб, хар хил йуллар билан эътироз билдиришга, каршилик курсатишга игтилганларни тахкирламокдалар.

Тагин шундай тахкирлашки, эркин фикрлаш, мустакил мулохаза юритиш, калбингдаги дарду хасратларингни бемалол изхор килишга хеч бир илож-восита колдирилмади. Бу борада хатто собик совет хокимияти-ю фашизмдан хам дахшатли, огир мухит яратилди.

Ислом Каримов узига сидкидилдан хизмат килиб, ялокхурлик килаётганларни эмас, хозир хукумат бирларини астойдил, бирларини чор-ночор буюк деб билган тарихимиздаги ижодкорларни хам гуё мукофотлаб куйиб, уларнинг кариндош уруглари, авлодлари, колаверса халк олдида обру козонишни кузламокда.

Мана 2000 йил август ойининг охирида бирданига бешта фармон эълон килинди. "Узбекистон овози"нинг 2000 йил 26 августида чоп этилган бир фармонда куйидагилар ёзилган: "Бетакрор истеъдоди ва колдирган улмас мероси билан узбек миллий маданияти ривожига бекиёс хисса кушган, бутун хаётини Ватан, халк, миллат тараккиётига багишлаган ватандошларимизнинг хотирасини ёд этиб, эл-юрт олдидаги хизматларини инобатга олиб, куйидаги мархум адиб ва санъаткорлар "Буюк хизматлари учун" орден билан мукофотлансин"

Кеча-бугун эмас, анчагина аввал дунёдан утганларга улар учун ёт булган мукофотлар беришнинг канчалик тугри-нотугрилигини хам куйиб туриб, масаланинг башка бир жихатини тахлил килайлик. Юкорида айтилган фармонда ун бир инсоннинг исми-шарифи кайд этилган, Буларнинг ичида ростдан хам мукофотга лойик Кодирий, Чулпон, Усмон Носирлар билан бирга Гофур Гулом хам бор.

Каранг-а?! Чиндан хам халкка, миллатга буюк хизмат килганлар каторида уларни КГБга сотган, улимига сабабчи булган зотнинг хам номи бор. Ажабо, бу ерда миллатга, халкка хизмат килганлар мукофотланяптими ёки компартияга, мустабид Сталинга хизмат килганларми? Тугри Гофур Гуломнинг адабиётда озми-купми хиссаси бор. Аммо уни мукофотлаётганлар унинг шеърий ижодини 80 фоизи Ленин, Сталин ва партияга хамду-санодан иборат эканлигини билишмайдими, куришмайдими? Абдулла Кодирий, Чулпонлар сафида Гофур Гулом кабиларнинг туриши хакикий миллат фидоийларининг тахкирланиши эмасми?

Бу номлар ичида Абдулла Каххор исми хам бахсли. Албатта, Абдулла Каххор "партиянинг солдати эмасман, онгли аъзосиман", дея хайкириб, шунга кура хар хил йуллар билан хаёт хакикатининг хаммасини эмас, факат бир кисмини айтгани, асарларида намоён килгани туфайли халкимиз уни хурмат килади ва килиши хам керак. Аммо, тан олишимиз керакки, бу ёзувчи хам совет хокимиятининг сиёсатига карши кураша олган эмас. Тугри, хамма катори унга хам курашиш учун заррача имконият берилмаган. Имкон берилсайди - курашарди, деб энди мукофот беряпмизми унга? Кулгили.

Айтайлик, Саид Ахмад, Абдулла Орипов, Эркин Вохидов, Озод Шарофиддиновларни олайлик. Уларнинг хаммаси такдирланиб, шу даражага кутарилганки, бунинг кандай асоси бор деган саволни уртага ташласангиз, жавоби биттта эканлигига ишонч хосил киласиз: уша ёзувчи, шоирлар Каримовни улуглашда жахон рекордини урнатгани учунгина мукофотланмокда. Зеро хозирги истиклол даврида чинакам истеъдодлар, халол инсонлар, хакикий халкпарварлар тахкирланаётганини курсатсалар, асарлари, маколаларида намоён килсалар такдирланмас эдилар...

Аммо улар хом сут эмган бандалар сифатида хозирги хаётнинг гаштини сурмокдалар, яъни моддий жихатдан узига хос жаннатда яшамокдалар.

Халк чор-ночор кун кураётган, минглаб одамлар хак-нохак камалаётган, азоб чекаётган, улдирилаётган пайтда уларга мукофотлар татиётган экан... виждонларига хавола.

Бир пайтлари Абдулла Каххор шогирдлари сифатида ижод майдонида озми купми мардлигу матонатни курсатган Абдулла Орипов, Озод Шарофиддиновлар бир думалаб, Президент маддохига айланиб колгани ачинарлидир. Маддохи булмаганларида такдирлашга эмас, тахкирланишга мукаррар булишларидан куркиб миллатнинг бугунги ахволига куз юмаятганлари эса факат ачинарли эмас, кораланишга лойик хакикатдир. Маддохликдан ва миллат такдирига куз юмишдан кура хориждан булса хам, огир шарт-шароитлар остида булса хам диктатурага карши курашни давом эттиришни афзал курган "Бирлик"чилар, "Эрк"чиларга офарин дегиси келади одамнинг.

Хар йили юзлаб, балки миннга якин хар турли жабхадаги инсонлар, аникроги, президентнинг катта-ю, кичик садокатли хизматкорлари айнан мустамлака йилларининг усуллари билан такдирланаётгани тузум мохияти билан узганмаганининг исботини узгинасидир. Тугри, уларнинг орасида халол мехнат килаётганлар хам учраб туради, бирок улар мисол учунгина такдирланганлар. Маддохлик килмасалар хам жимгина юрганлари учун мукофотланганлар. Бу хам айни уша собик Совет хокимияти сиёсатининг узгинаси.

Куринишидан натижа яна эскиси каби булади. Куксига мукофотлари сигмаётган одамларнинг сони тинмай ошиб бораркан, факат колоклик ва муваффакиятсизликлар авжига чикиб, кун сайин бошка мамлакатлардан оркада колиб кетаберамиз.