Шерали Жушкин - Йулбарснинг найранглари (Эртак-памфлет)
Хуррамзор урмонида дарахтлар, ут-уланлар, гуллар курий бошлади. Бир пайтлар пастликда хайкириб оккан дарё жилдираб колди. Шох-шабба, ут-улан йигилиб, хайвонларнинг чикиндилари билан кушилиб атрофни бадбуй хид босди.

Кунлардан бирида урмонда навбатдаги машварат бошланди. Дардни айтишга фурсат келди, деб уйлаганлар тиллари бурро суз бошлашди.

- Ейишга ут-улан колмади, нафас олишга хаво, ичишга тоза сув йук. Нега юкоридагиларнинг нажосати окиб дарёга тушади? Нега биз уларни ичишимиз керак? - деди биринчи булиб суз олган Кийик.

Йулбарснинг назарида булутсиз осмонда чакмок чаккандай булди. Атрофга олазарак каради. «Нима буляпти узи? Менинг замонамдан норозилар йук эди-ку?» Йулбарс шуларни уйлаётганда От тепаликдан туриб суз бошлади.

- Мен Кийикнинг гапига кушиламан. Хаво бузилиб кетди, бу хам етмагандай Йулбарс болаларимиз, тойчокларимизни чохда сакламокда.

«Оббо, халиги йулимни тусиб утганда «чохга ташлансин», деб фармон берганим - тойчок шунинг боласи эканда?..»

- Эй, хайвонот, уйлаб куринглар, бу шароитда эрта-индин биз хам Йулбарсга ёкмайдиган иш килиб куйишимиз мумкин. Унда хаммамизни чохга ташлайди.

Пойгакдагилар, хатто юкорирокда утирганлар узларининг бошларига каро кун тушишини уйлаб кунгилларида куркув пайдо булди.

- Тугри айтасиз, хаммасига подшохимиз Йулбарс айбдор…

- Нега беозор тойчокларни чохга ташлайди. Бунака подшохнинг боридан йуги. Жаноб Йулбарс Шерович билиб куйинг, сиз хуррамзор урмонига устун эмассиз. У Сизнинг онангизнинг махрига тушганмас!

Йулбарснинг боши гаранг булди. «Хайвонотга нима булган узи? Нега айиклар, бурилар, тулкилар жим утирибди. Хуфиялар отлар уюри Сиздан норозирок, дегандай, булувди. Улар билан тил топишмаса булмайди, шекилли. Хаммаси бирдан бостириб келса борми….»

- Хой биродарлар - Йулбарснинг хаёлини туякушнинг паст овози булди, Йулбарс буям менга ёпишади, шекилли, деб, йулаб ковогини уюб кулок сола бошлади, - Мен сизларнинг мардликла-рингизга ишонмайман, авваллари жим утирардинглар, энди хайронман…

Йулбарс кутилмаганда:

- Улар машваратга тайёрланиб келишган, - деб юборди. Аммо гапириб хато килганини уйлаб жим булиб колди. Туякушни оддий гаплари унга малхамдай ёкди. Илгарилари уни хушламаганини, кушмисан, туямисан, деб мазах килганини уйлаб узидан хафа булди. Яна биронтаси ёнимни олармикан, деб уйлаб ён-атрофга каради. Бури ва кашкирлар тудаси илгари келишиб олинмагани учунми, бошка сабаб биланми, жим утиришарди. Пастдаги жонзотларнинг важохати эса халиям ёмон эди. У тезда бу гапларнинг олдини олмаса иш чаппасига кетишини ички бир туйгу билан англаб, мажлисга раислик килаётган айикдан рухсат хам сурамасдан минбарга - тепаликка чикди. Узига хос ярим дуррилдок овоз билан довдирабгина суз бошлади.

- Азизлар, албатта хамма хам хато килади. Менда хам балки камчилик бордир. Аммо мен шунча йил подшох булиб, урмон жонзотларини бошкариб дуст ким, душман кимлигини билмаган эканман… Шу пайтгача индамай юришганига… Аммо лекин, сизларга айтсам, узига хос ва узига мос урмонзордаги хавонинг бузилиши, ут уланларнинг ковжираши менинг айбим эмас. Мендан аввалгилар айбдор.- У отга караб сузида давом этди, - Тойчокларни чохда асраманглар, деб мен мана буларга, - у Айик ва Бурини курсатди, - айтганман. Нега озод килишмаган, хайронман.

- Озод килиш мумкин кариндош, - деди хамиша йулбарснинг кош-ковогига караб иш килишга урганиб колган Айик букирганнамо овозда.

От тойчогини озод килиш учун неча бор Айик ва Бурининг олдига борганини, аммо улар кабул килишмаганини айтмокчи булиб огиз жуфтлаганди, Бури:

- Узида хам айб бор, беайб эмас, - деб колди. От жим булди.

Хавонинг бузилиши, ут-уланларнинг ковжираши, дарёларнинг куриш сабабларини аниклаб, урмондаги ахволни яхшилаш учун Хайъат тузилди. Унга Айик, Бури, Тулки, Кутос, Кобон, Туякуш аъзо булишди. Туякуш ахволни бу хайъат узгартира олмаслигига кузи етса-да, узининг нуфузи ошишини уйлаб унга аъзо булди. От уз фарзандини озод килишларини сураб хайъатга ариза берди. Ариза куриб чикиш учун бурига топширилди.

Ажрикзор улкасидан келган хайвонларнинг аризаси укиб берилди. Улар хар гал мажлисда бир хил одамлар гапиравермаслигини, узларига хам суз берилишини, умуман машваратда каттик тартиб булиши лозимлигини талаб килишган эди. Бу аризани эшитибок от ва куйларнинг дамлари ичига тушиб кетди. Айикполвон бундан усталик билан фойдаланиб кетма-кет Кобон, Тулки, Шоколга суз бериб юборди. Улар бири олиб бири куйиб урмондаги ахвол баъзилар айтаётгандек, жуда хам ёмон эмаслигини, дунёда бу ердан хам расво урмонлар мавжудлигини, шукур килиш лозимлигини алохида кайд этишди.

- Урмон деганда тоза сув билан бирга балчик хам буладида, балчик булмаса биз кандай яшаймиз, - деди Кобон.

- Тугри айтасиз бошка урмонларда хаво тоза булгани учун улаксалар йук, шокол ва тулкилар овкатдан кийналишмокда,- деди Тулки.

Бу гапларга юкорида утирганлар хурсанд булиб букириб, увлаб муносабат билдиришди. Аммо жирафанинг буйи узунлиги учун куп гапларни англолмади. Хали хам илгаригидай Йулбарсни танкид килишаётган булса керак, деб йулаб узича тунгиллади:

- Мен тушунмайман, бошка урмонларда шохни барча жонзотлар сайлашади. Бизда эса подшохни унинг атрофидагилар сайлайди.

Бу гап Йулбарснинг жон-жонидан утиб кетди. Чунки у бошка урмонларга борганда, мен конуний подшохман, мени барча жонзотлар сайлаган, деб мактаниб юрарди.

- Сиз хар мажлисда гапираверасизми? Сал одоб саклангда, тегирмон хам навбати билан,- деди Айик, Йулбарснинг авзои бузилганини куриб. Жирафа унинг нимадир деганини эшитди, аммо гап нимадалигини билмагани учун индамай куяколди. Кейинги гапирганлардан хеч ким хавонинг бузилганлигию сувнинг ифлосланганлиги хакида огиз хам очмади. Сал олдинрок бу хакда жон куйдириб сузлаган Кийик хам жим эди. Зеро Йулбарс унга уз уйи атрофида утлашга рухсат берганди.

Факатгина От:

- Тойчогим нима булади, тойчогим! - деб кишнаб юборди.

- Аризангиз Бурига берилган. Хозир чикиб гапиради,- деди Айик.

Бури чикиб урмондаги конун коидалар хакида, тойчок эса бу коидаларга риоя этмагани хусусисида сузлади:

- Мавжуд конунлардан келиб чиксак, Тойчокни бутунлай озод этишимиз кийин. У хали ёш булгани учун яна коидаларимизни бузиши мумкин. Мен уни уз ховлисидан ташкарига чикмаслик шарти билан озод этиш мумкин, деб уйлайман. Менинг таклифимни овозга куйишингизни сурайман. Хайвонларнинг саксон туккиз фоизи бурининг гапини тасдиклаб олд оёкларини кутаришди.

Йулбарс суз олиб бугунги машваратдан рози эканлигини, уни тартиб билан утганлигини таъкидлади.

- Мен урмонимизда тоза хаво булишига карши эмасман. Аммо биринчи навбатда тартиб интизом булиши лозим. Агар тартибли утказишга суз берсанглар янгича Шох сайлови утказишимиз хам мумкин…

Унинг гапини хайвонот олами турли кичкириклар билан, олд оёкларини кутарган холда карши олишди. Тез орада янгича сайловнинг нималиги хам маълум булди.

Йулбарснинг уринбосарлари Айик, Бури ва Тулки кашкирлар ва отлар уюрига, куйлар курасига, моллар утлаб юрган далаларга бориб, мажлис килишди. Бу мажлиснинг номини эса Референдум куйишди. Шу тарика мажлис утказувчиларнинг ваколатларини икки йилга, Йулбарс подшолиги муддатини эса беш йилга узайтиришди.

Беш йил айшимни суриб яшарман,

Кейин бирон найранг уйлаб топарман, деб уйлади Йулбарс.