Исмоил Дадажон - «Бирлик» янгидан ташкилотланмокда: Фаргонада вилоят конференцияси утди
1992 йили мухолифатга карши бошланган террор натижасида «Бирлик» халк харакатининг хам фаолияти кескин сусайди. Аммо улмади. Биз «бирлик»чилар мухолифат феълан такикланган, расмий сиёсат сахнасидан сикиб чикарилган замонда хам Узбекистонда демократиянинг галабаси учун кандай булмасин кураш йуллари кидирдик. Хеч тинч турмасдан бир нарсалар килишга уриндик.

Уша замонда купчилик мухолифатчилар хукук химоячиларига айланганлари тасодифий булган эмас. Зеро, сиёсий хукукларимизни тиклаш учун хам курашишимиз керак эди. Курашдик хам. 1993-2000 йиллари Узбекистон хукук химоячилари режим устидан калаба козондилар, деб айтишга хаккимиз бор. Биринчидан, бизни йук килолмадилар, иккинчидан, биз дунё жамоатчилигига мавжуд режимнинг асл башарасини курсатиб бердик. Шундан сунг, Узбекистон хукумати Гарб давлатлари, Европада Хавфсизлик ва Хамкорлик Ташкилоти ва халкаро хукук химоячиси ташкилотлари билан конфронтация килиб узокка боролмаслигини фахмига етди.

Бу маррага етиб келганимиздан сунгра, кун тартибига уз-узидан мухолифатнинг сиёсий фаолиятини кескин жонлантириш масаласи чикди. «Бирлик» рахбариятининг салмокли кисми мажбурий мухожир булиб юрт ташкарисида яшаятгани туфайли, ишни вилотдаги фаолларимизни кайтадан ташкилотлантиршдан бошлашни лозим топганимиз табиий.

Бу боскичдаги саъй-харакатларимизнинг натижаси уларок шу йил 12 апрелда Кукон шахрида «Бирлик» халк харакати Фаргона вилоят ташкилотининг Конференциясини утказдик. Конференцияда вилоятнинг купчилик туманларидан 28 делегат, «Бирлик» Марказий Кенгашининг котибаси Васила Иноят, Узбекистоннинг бошка вилоятларидан келган «Бирлик»чи мехмонлар, АКШнинг Узбекистондаги элчихонасининг сиёсий ва иктисодий ишлар буйича уринбосари Эдвард Бургкалтер, Кукон «Тадбиркор аёллар» уюшмасининг рахбарияти, Кукон шахар «Мулокот» телевиденияси вакиллари ва «Озодлик» радиоси мухбири Носир Зокир иштирок этдилар. Утказилган Конференция бошка вилоятлик вакилларга каттик таъсир курсатди, улар хам уз вилоятларида жуда тез орада махаллий конференцияларни утказишга бел боглаб кетдилар. Бу вокеа махаллий хокимият вакиллари ва халк орасида хар-хил шов-шувларга сабаб булди. Аслида, уша куни жуда тартибли ва унумли утган Конференцияни таёрлаш жараёни ута машаккатли утгани ва бу жараён анчагина вакт олганлиги уни таёрлаганларгагина аён эди, халос.

* * *

2001 йил бахорида Америка сафарига борганимда 9 йиллик танафусдан сунг «Бирлик»нинг лидери, фан доктори Абдурахим Пулат билан куришдик. Очигини айтганда, уша пайтларда Абдурахим ака тугрисидаги фикрларим анча мунча карама-карши эди. Унинг баъзи фаолиятларидан хабарим булса хам, балки алокалар яхши булмагани учундир, шунча муаммолар туриб у киши узок юртларда хамма ташвишлардан холи тинч яшаб юрибди, деган хаёл гашимга тегар эди.

Вашинтонда Абдурахим ака билан куришганимдан сунг бу фикирларим тумандек таркаб кетди ва узимнинг уй ва хаёлларимдан узим хижолат булиб кетдим.

Факат Абдурахм ака эмас, Америкадаги хамма мухолифатчи ватандошларимиз бир дакика хам ватанни унитишмагани, уларнинг барчаси ватанни кумсагани, унинг согинчи билан яшаётганини, булардан хам мухимроги тинимсиз фаолият ичида эканликларини курдим. Абдурахим ака билан узок тун ва кун сухбатлашдик. Фаргоналик «Бирлик»чилардан хеч бири у кишининг ёдидан чикмагани ва уларни номма ном сураб улар тугрисида мендан сураганлари хам мени мени хайратга солди.

Бизнинг тунни тонгга улаб килган сухбатларимиз асосан Харакатнинг фаолиятини жонлантириш учун нима килиш керак деган савол билан бошланар ва айнан шу савол билан тугар эди. Узок мулохазалардан сунг «Бирлик»нинг фаолиятини жонлантириш учун вилоят, сунгра туман конференцияларини утказиш, ишни биринчи булиб айнан Фаргона вилоятидан бошлаш лозим деб топдик ва бу ишни кандай бошлаш хусусида умумий тарзда келишиб олдик. Мен бу ишни бошлайман деб, Абдурахим акадан хам купрок узимга суз бердим.

Бу сатрларни укиятган одамда, Узбекистонда юзлаб эмас, минглаб гунохсиз одамлар камалаятган, дахшатли кийноклар давом этаятган, уларнинг баъзилари улдирилаятган, халк диктатура ва унинг натижаси булмиш иктисодий инкироз остида инграятган пайтда икки «Бирлик»чи уз ташкилотининг гамида юрипти-да, деган савол хам тугилиши мумкин. Хамма гап шу ердаки, биз бу муаммоларнинг хаммасини жуда куп гаплашдик.

Биз сиёсатчилар йиглаб утиришга хаккимиз булмагани учун ургуни «Нима килиш керак?» саволига бердик. Ва узимизга узимиз шундай жавоб бердик: Мавжуд дахшатли вазиятни кузатиш, яъни мониторинг килиш, мавжуд вазиятни дунёга билдиришдек ибтидоий бокичининг, куполрок килиб айтса, йиглай беришнинг замони утди. Мониторинг давом этаберади, аммо энди вазиятга таъсир килабилиш боскичига утиш лозим. Туртта камалган одамни озод килишга эришиш мухим, аммо режим узгармас экан, у турт одам урнига бошка 40 одамни камокка тикаверади.

Вазиятни узгартириш жамиятни демократик ислохатларга олиб боришдир, бу эса сиёсатчиларнинг, хозирги шароитда эса сиёсий мухолифатнинг вазифасидир. Демак, сиёсий мухолифатнинг фаолиятини жонлантириш йули билангина оммавий катагонларнинг олдини олиш мумкин. Нима киламиз ёлгондакам камтаринликни ва балки икки юзламачиликни, бугун мухолифатнинг асосий кучи «Бирлик»дир. Мана шу йуналишдаги фикрлашлар бизни «Бирлик»ни жонлантириш масаласини биринчи планга олиб чикишга ундаганди.

* * *

Америка сафаридан сунг Фаргона тупрогига кадам куйганимда ва бу ердаги сиёсий-ижтимоий ахвол билан яна юзма-юз булганимда, канчалик катта маъсулиятни уз буйнимга олганимни чукур хис килдим. «Бирлик»нинг вилоят Кенгаши аъзолари билан биринчи кун учрашганимиздаёк уларга зиммамизга тушган маъсулият хакида хабар бердим. Оллохга шукурлар булсинким, йигитлар мен киритган таклифни жуда иликлик билан кабул килишди. Кукон шахар хокими Абдухаким Ходжаев номига «Бирлик»нинг Фаргона вилояти ташкилотининг Конференциясини Кукон шахрида утказишга карор килганимизни билдириб, Конференция учун жой ажратиб беришда ёрдам сураб ариза бердик. Вилоят Кенгашининг раиси сифатида аризага мен имзо чекдим.

Аризамизга на ижобий на салбий жавоб бермаган хоким жаноблари шахар прокурори Султонов Облокулга бизнинг «ноконуний харакатларимизни» олдини олиш тугрисида топширик берипти. Шахар прокурори Султонов мени уз хузурига таклиф килиб, бизнинг утказмокчи булган Конференциямиз ноконуний эканлиги ва агар рухсат этилмаган мажлис утказилса, мени Узбекистон конунлари билан жазолашлари мукаррарлиги тугрисида ёзма «Огохнома» берди. Мен унга «Биз айнан Узбекистон конунларига риоя килган холда мажлис утказиш ариза бердик ва хали хеч кандай жавоб хати олганимиз йук, Ссиз нимага асосланиб бизни ноконуний харакат килишда айбламокчисиз», деган саволимга у «Тезкор маълумотларга кура сизлар рухсат берилмаса хам мажлисларингни утказмокчи экансизлар. Аагар шундай килсаларинг камаймиз», деб жавоб килди.

Уша кунларда узок кенгашиб мажлисни кейинрок утказишга карор килдик. Албатта, бундай карорни кабул килиш хаммамизга хам огир эди. Алохида айтмокчиман, биз буни куркканимиз учун килганимиз йук. Хар томонлама уйлаб, уша куннинг шартларига шундай кадамимиз уйгун булади, деб хисобладик. Хамма кадамларимиз факат конунлар доирасида булиши кераклигини раисимиз Абдурахим Пулат хам гаплашгандик. Бу кароримиздан кейин, албатта, кайфиятимиз тушди, лекин рухимиз тетик эди. Бошлаган ишимизни давом эттираберишда карорли эдик.

Уйлайманки, бизнинг кароримиз тугри булган. Аксинча, Узбекистон рахбарлари янглишган. Вилоят хокимининг карори сузсиз юкорининг карори булгани учун Узбекистон хукуматини гапираяпман. Хукуматнинг Конференцияга рухсат бермагани хукук химоячилари тарафидан бутун дунёга овоза килинди, хукумат рахбарининг «Биз факат экстремизмга каршимиз, демократияга, эркин мухолифат булишига карши эмасмиз», каби сузлари хакикат эмаслиги очик куриниб колди.

Конференция утказмасак хам, фаолларимизнинг турли шаклдаги йигилишларини купайтирдик. Туманлардаги аъзоларимиз билан тез-таз учрашабошладик, улар билан алокалар кайтадан йулга куйилди. «Бирлик» халк харакатининг 2001 йил 20 майда эълон килинган «ЕХХТ аъзоси мамлакатларга марожаат» деб номланган Баёнотидан сунг биз янги тактикалар ишлата бошладик. Узбекистон ЕХХТнинг аъзоси булатуриб демократия ва инсон хукуклари масаласида, хусусан инсонларнинг сиёсий хукукларини таъминлаш борасида катта мажбуриятлар олган. Уларнинг бажарилишини талаб килиш ЕХХТ ва унга кирувчи мамлакатдарнинг хам вазифасидир. Шундан сунг биз ЕХХТнинг Тошкентдаги маркази вакиллари, ЕХХТга кирувчи мамлакатларнинг Тошкентдаги элчиликлари, бу мамлакатларнинг Тошкентга келган турли хайъатлари, халкаро хукук химоячилари ва журналистлар билан учрашганда Узбекистоннинг мажбуриятлари билан бир каторда бу мамлакатларнинг мажбуриятларини эслатабошладик, уларни Узбекистон хукуматига таъсир килишга чакирдик. Бу саъй-харакатларимиз сузсиз уз самарасини берабошлади.

Албатта, 11 сентябрь вокеалари, Узбекистон хукуматининг АКШ билан хамкорлиги юкори даражага кутарилани хам катта роль уйнади ва натижада Узбекистонда янги сиёсий вазият юзага келди. Биз бундан унумли фойдаланишга бошладик ва файдаланишни давом эттирамиз.

Айтилганлардан келиб чикиб, биз «Бирлик»нинг Фаргона вилояти Кенгашининг 2002 йил 23 мартдаги йигилишида 12 апрель куни Кукон шахрида вилоят ташкилотимизнинг булутур утказолмаганимиз Коференциясини чакиришга карор килганимизда ва уни хар кандай шароитда хам, яъни хокимият рухсат бермаса хам утказишга келишиб олганимизда биз уз кучимизга ишонардик. Уша куниёк хокимлигининг Умумий булимига ариза билан мурожат килдик.

Хокимликки топширилган ариза «Бирлик» халк харакати вилоят Кенгашининг раиси номидан ёзилган булиб, у Конференция утказиладиган вактдан 20 кун аввал керакли жойга топширилди. Аризага факат менинг имзо куйишим унинг шахсий ариза булиб колишини англатмасди. Лекин хокимиятдагилар узларича «айёрлик» килиб, бизга карши бир йул топдилар. Улар аризамни ташкилот аризаси сифатида эмас, бир шахснинг аризаси, деб руйхатга олиптилар. Узбекистон конунлари буйича эса, шахс сифатида ариза берганларга бир ойдан ошмаган муддат ичида, ташкилотларга эса 20 кундан ошмаган муддатда жавоб беришлари лозим. Албатта, улар исташса, авалрок жавоб беришлари мумкин, аммо куриб турардикки, улар буни «исташмайди». Биз узимиз Конференциянинг кунини узгартирсак, унга таклиф килинган махмонлар масаласида муаммолар чикиши мумкинди. Шу сабабли биз мажлисимизни белгиланган куни утказаберишга карор килдик. Куриб турибмизки, бу йил вазият бир йил аввалгиси каби эмас. Хеч кимни прокуратурага чакирмаяптилар, огохлантирмаяптилар ва бошкалар

Бир неча ой аввал фожеавий шаклда халок булган тармуш уртогимнинг маросимларини утказиш учун олиб келинган стол-стуллар ховлимизни мажлис залига айлантиришда аскатди. Узбекистон ва Туркистон байроклари тикилди. Узбек (лотин имлосида), инглиз ва рус тилларида «Бирлик» Халк Харакати деб ёзилган лавха таёрладик.

11 апрель куни кеч соат 19:30да мени шахар хокимлигига таклиф килишди. Шахар хокими муовинлари билан соат 10:30гача тортишувлар булди. Улар утказмокчи булган анжуманимизнинг ноконуний эканлиги тугрисида куп гапиришди. Мен «Бирлик» 1991 йили Адлия Вазирлиги тарафидан расман руйхатга олингани, унга бу хакда гувохнома берилгани, уни конунга кура факат Узбекистон Олий судининг карори билан ёки «Бирлик»нинг уз Курултойини карори билан таркатиш мумкинлигини гапирдим. Улар мени куйиб юбора бермаганларидан сунг кулларига хоким номига йигилиш утказмаслигим хакида тилхат ёзиб бердим. Табиий бу тилхатнинг хеч кандай конуний макноси йук эди, чунки Конференция менинг шахсий тадбирим эмас, ташкилотники эди. Сафдошларимдан узр сурайман, мен уларга тилхат хакида хеч нарса айтмадим ва бутун маъсулиятни уз буйнимга олдим.

* * *

12 апрель эрталабдан мехмонлар кела бошлашди. Вилоятдан кутилган 30 киши урнига 28 киши келди. Юкорида айтиб утганимдек, бир катор мехмонлар хозир булишди. Бир оз олдинга кетиб шунай айтай, кечга якин уйимга халлослаганича етмиш ешларга кирган Эрон радиосининг махаллий мухбири кириб келиб, кеч колгани учун узр суради ва йигилиш хакидаги сухбатимизни ёзиб олиб кетди. Амма баъзи демократик мамлакатларнинг Узбекистонда ишлаятган махаллий миллат вакилларидан булган мухбирлари Узбекистонда 10 йилдан бери биринчи марта булаятган бу йигилишга кеч булса хам келишмади.

Мажлисни «Бирлик» халк харакати Марказий кенгаши ва вилоят Кенгашининг аъзоси Адхамжон Мухиддинов олиб борди. Мажлис дархол амалий ишга утди. Кун тартибига уч масала киритилди: Вилоят Кенгаши раисининг хисоботи (маърузачи Исмоил Дадажонов); Харакатнинг бу кундаги урни ва вазифалари (Хамдам Сулаймонов); Ташкилий масала; Харакатнинг янги Низоми ва Дастурини яратиш буйича таклифлар мухокамаси.

Мен Хисобот маърузамни бошламасдан олдин Харакат Марказий Кенгашининг раиси Абдурахим Пулатнинг Конференция катнашчиларига электрон почта оркали .борган табригини укиб эшиттирдим. Унинг тулик матни шундай.

«Азиз дустлар ва сафдошлар!

Охирги 10 йилда «Бирлик» ичида биринчи марта бу савиядаги йигилиш утказиш жасоратини курсатганингиз учун Сизни ва Сиз оркали хамма «Бирлик»чиларни юракдан табриклайман ва кимматли сафдошимиз шоир Юсуф Жуманинг хамма нарса, хусусан «Адолатга пойдевор ва Тонгларнинг окармоги Фаргонадан бошланган, Фаргонадан бошланур» сузлари хакикат эканлигини яна бир марта тан олишимни билдираман.

Балки буни айтиб утишнинг узи ортикчадир, аммо бугун сизлар билан бирга булолмаганимдан, сизлар билан бевосита гаплашолмаганимдан, сизлар билан бирга кук чой ичиб Фаргона паловини еяолмаганидан канчалик узимни бахтсиз хис килаётганимни билсангиз эди...

Майли, нима булса хам, хаммамиз доимо рухан биргамиз ва энг мухими, курашда бир сафдамиз. Иншоолох, бутунлай бирга буладиган кунларимиз хам якин колди.

Маълумки, биз 1988 йилда Ватан мустакиллиги ва миллатнинг хуррияти учун кураш бошлаганизда, каршимизда ута кучли Совет-рус режими бор эди. Биз уни енгдик ва галаба козондик. Аммо эски тузум ички низоларимиздан фойдаланиб карши хужумга утди. Унинг 1992-93 йилларда бизга карши бошланган террорининг максади «Бирлик»ни тамомийла йук килиш эди Аммо уларнинг ниятлари пучга чикди. Биз оёкдамиз, демак яна галаба козондик, деяоламиз.

Утмишдаги галабаларимиздан куч олиб, хатоларимизни тугри тахлил килиб олга кетмок бугунги вазифамиздир. Умид киламанки, бу мажлисда олга кетиш учун нима килмок кераклиги, бугун кандай тактикаларга асосланишимиз лозимлиги мухокама килинади ва биз олга кетишни давом этамиз.

Яна шу маълумки, сунги йилларда мухолифатчилар асосий ургуни инсон хукукларини химоя килишга, дунё жамоатчилигининг диккатини Узбекистондаги ахволга жалб килишга, ЕХХТ каби ташкилотларни Узбекистон хукуматига таъсир килдиришга бердилар. Бу харакатларимиз зое кетмади. Узбекистонда оз булса хам хар холда ижобий узгаришлар бор. Эндиги кадамда мавжуд вазиятга узимиз таъсир килишни бошлашимиз керак. Бу нарса «Бирлик»нинг 2001 йил 20 майда эълон килинган Баёнотномасида уз аксини топган. Истардимки, бугунги йигилишда Фаргоналиклар шу Баёнотдан келиб чикадиган страгетия ва тактикаларимизни яна хам аниклаштирадилар ва чукурлаштирадилар.

Умумий масалалар билан биргаликда куйидаги конкрет нукталарга хам жиддий эътибор бериш максадга мувофик булади.

Биринчи. Каримовнинг Олий Мажлис сессияси давомида мухолифатга доир гапларини кандай бахолаш ва бу йуналишда кандай кадамлар ташлаш.

Иккинчи. Шуни очик тан олиш керакки, узини демократик мухолифат деб айтаятган ташкилотлар турлидир ва бу борада карама-каршиликлар мавжуд. Бир демократик ташкилотнинг рахбарлари террорчиликка тайёрланиш ва диний давлат тузиш тарафдорларига маънавий ёрдам беришгача етиб борганлари энди рад этиб булмайдиган фактдир. «Бирлик» бундай вокеликка куз юмиб узокка боролмаслигини тушуниб етишимиз керак.

Уйлайманки, Фаргона «Бирлик»чиларининг йигилиши шу ва бошка масалаларни мухокама килиш йуналишида бошка вилоятларда хам режалаштирилаёган конференциялар учун мустахкам замин тайёрлаб беради.

Яна бир марта хаммангизни табриклайман ва ишларингизда муваффакиятлар тилайман.

Аллох хаммамизга доим ёр булсин!

Абдурахим Пулат

Вашингтон, 12 апрель 2002 йил».



Сунгра Кун тартибининг биринчи масласи буйича мен хисобот бердим. Хисоботда бахоли кудрат килган ишларимизни санаб утдим, уларга бахо бердим. Шунча тазйик террорга карамасдан вилоят ташкилотимизнинг ядросини саклаб кола олганимиз, хозир эса сафимизга бир катор ёшлар келиб кушилганини алохида ургуладим.

Иккинчи масала буйича сузга чиккан Хамдам Сулаймоновнинг маърузани асосий нуктаси шу десам булади: «Бирлик» халк харакати 80-чи йилларнинг охирида ва 90-чи йилларнинг бошида узбек халки учун канчалик зарур булган булса бугун хам у шунчалик зарур, унинг халкимиз ичида обруси ва урни бор, биз шулардан чикиб келиб бугунги вазифаларимизни белгилаймиз.

Учинчи масала ташкилий масала эди. Бу масалани икки хил талкин килиш мумкин. Конференциядан бир кун олдин Кенгаш аъзоларига оилавий сабаблар билан бир оз муддатга булса хам мени раисликдан озод этишни сураб марожаат килдим. Улар хозир ундай масалалар курадиган вакт эмаслигини айтиб, ташкилий масала тарикасида менинг ваколатларимни тасдиклаб, туманлардаги фаолларимизни кайтадан ташкиллаштириш масласини куриш кераклигини айтишди. Очигини айтса, бу масалани раисимиз Абдурахим Пулат билан хам телефонда маслахатлашгандим. У киши хам хозир истеъфо масаласини куйманг, оилавий шароитингизни факат мен эмас сафдош ва дустларингизнинг хаммаси билишади ва Сизга ёрдам беришади, деган фикрда экан. Хуллас, кун тартибининг учинчи масаласи шу айтилган шаклда курилди ва асосан туманлардан келган делегатлар уз муаммолари хакида гапиришди, бу муаммоларни кандай ечиш мумкинлиги тугрисида хаммамиз бахс килдик.

Туртинчи масала буйича эса «Бирлик»нинг булгуси Курултойида кайта кабул килиниши керак булган Харакатнинг янги Низом ва Дастурига водий вилоятлари номидан таклифлар туплаш ва уларни умумлаштириш хусусида келишиб олдик.

Яхшими ёмонми конференция утди. Менинг шахсий фикрим - мавжуд шароитни хисобга олганда, у жуда яхши утди. Бу Конференция барчамизга сабок булиши керак. Уни тайрлашдаги хатоларимизни бошка вилоятдагилар такрорлашмасин. Харакатнинг махаллий хокимиятлар тарафидан тан олдириш нуктаи назаридан, Конференцияларни расмий жойларда расмий рухсат билан утказилишига эришиш мухим нарса. Бошка иложи колмагандагина йигилишни норасмий шаклда утказаберса булади. Конференцияни утказиш учун килинадиган харакатнинг натижаси аввалдан аник булмагани, хар кандай одамни бир оз булса хам нервини кузгатиб туради, хокимиятнинг максади хам шу. Шундай булишига карамасдан кун тартибига кирадиган масалаларни пухта тайёрлаш, Конференцияда бундан кейин килинадиган ишларнинг режасини пухта ишлаб чикиш, турли вазифалар буйичи мутассади одамларни аник белгилаб олиш керак.

Мен шу йулдан бориб, ахир бир кун «Бирлик»ни хокимиятга олиб келишимизга ишонаман.



Исмоил Дадажон
«Бирлик халк харакати
Фаргона вилояти ташкилоти Кенгашининг раиси