Ҳар дақиқада Ўзбекистоннинг 9 квадрат метр ҳудуди чўлланиб боряпти. Экологик ва геоэкологик муаммолар кун сайин ўсиб бормоқда. Аммо чўлланишга қарши кураш масаласи ҳозирча кун тартибида эмасмиш.

Ҳар сонияда дунё бўйлаб 23 гектар чўлланиб боряпти. Бу ҳолат давом этаверса, 2050 йилга бориб, Ер юзининг 95 фоизи чўлланиши ва бу 3 миллиарддан зиёд одамни озиқ-овқат танқислигида қолдириши мумкин.

Ўтган асрдан бери геоэкологик муаммолар қаторига чўлланиш ҳам қўшилди. Хўш, чўлланиш нима ва бу жараён ортида инсониятни нима кутяпти? Чўлланишга қарши курашиш натижа берадими?

Чўлланган ўлкаларда экологик тизимлар бузилади, органик ҳаётнинг барча шакллари ёмонлашади

Чўлланиш – ернинг экин экилмайдиган яроқсиз ҳолга келиш жараёнидир. Бунда қурғоқчил иқлимли ўлкаларда экологик тизимлар бузилади, улардаги органик ҳаётнинг барча шакллари ёмонлашади. Бу – дунёни табиий иқтисодий инқирозга олиб келади.

Чўлланиш қашшоқликни келтириб чиқаради. Ва ҳозир яхши яшаётган 3,2 миллиард одам яқин келажакда озиқ-овқат танқислигидан азият чекишига сабаб бўлиши аниқ.

Ҳар йили дунё бўйлаб 12 миллион гектар, 1 дақиқада эса 23 гектар ер чўлланади. Ҳозир Ер юзининг 75 фоизи чўлланган. Aгар бу таҳдид давом этаверса, 2050 йилга бориб Ер юзининг 95 фоизи яроқсиз ҳолга келади.

Чўлланган сувли ҳудудларнинг 87 фоизи охирги 300 йил ичида шундай ҳолга келган. Яна ҳам яқин тарихга қарайдиган бўлсак, чўлланишнинг 54 фоизи охирги 100 йилга тўғри келган. Жанубий-Шарқий Осиё ва Aфрикада бу жараён ҳамон давом этмоқда. Ўзбекистонда эса ҳар дақиқада 9 квадрат метр ҳудуд чўлланиб боряпти.

Чўлланишга нима сабаб бўлади?

Чўлланишга табиий ва антропоген омиллар таъсир кўрсатади. Aнртопоген, яъни инсон сабаб бўладиган омилларга ерларни нотўғри суғориш, ерларнинг ифлосланиши, саноат чиқиндилари, тош, қум ва минералларни қазиб олиш киради.

Шунингдек, дунё аҳолисининг ўсиб бориши – чўлланишнинг асосий сабабларидан бири. Чунки одамлар кўпайгани озиқ-овқат ва моддий бойликларга талабни ҳам оширади. Бу эса ердан кўпроқ ҳосил олиш кераклигини англатади. Натижада деҳқончилик майдонлари аёвсиз ишлатилади ва яроқсиз ҳолга келади.

Ўзбекистонда яқин йиллар ичида чўлланиш жадаллашган

Фанлар академияси қошидаги Сейсмология Институти Директори, география фанлари доктори Ваҳоб Рафиқовнинг сўзларига кўра, Ўзбекистонда чўлланиш жараёнини ўрганиш ва харитага солиш ўтган асрнинг 60-йилларидан бошланган. Ҳозирга келиб чўлланиш жадаллашмоқда.

2015 йилда Ўзбекистон ҳудудининг чўлланиш даражаси 2030–2040 йилларда Ўзбекистон ҳудудининг чўлланиш даражаси (прогноз) - чўлланиш даражасини кўрсатувчи белгилар

Олимнинг айтишича, 2015 йилдаги Ўзбекистон ҳудудининг чўлланиш жараёни акс этган 1 миллион масштабли харитада яшил ҳудудлар кўплигини кўриш мумкин. Шу ҳолатда Ўзбекистон 80га яқин қуруқ ва ҳўл мевани етиштириб, 180га яқин мамлакатга экспорт қилади.

“Aгар чўлланишга қарши чора-тадбирларни амалга оширмасак, 2030–40 йилларга бориб, экспорт ҳажми кескин тушиб кетади. Бу жараён йилдан йилга кучайиб боряпти. Масалан, жанубий, шарқий, шимолий ва борган сари ғарбий вилоятларга қараб чўлланиш жараёни тезлашяпти.

Қарначўл, Мирзачўл, Шеробод, Далварзин, Қорақалпоқ чўллари чегаралари кенгайишда давом этяпти. Улар қаторига ўтган йиллар ичида энг ёш бўлган чўл – Оролқум ҳам қўшилди. Оролқум ҳозир 60 ёшга тўлди ва уни дунёдаги энг ёш чўл десак, муболаға бўлмайди.

Оролқум чўли Туркманистондаги Қорақум чўли билан Ўзбекистондаги Қизилқумни бирлаштириб юборди. Aввал буларнинг ўртасидан Aмударё оқиб ўтарди”, – демоқда Ваҳоб Рафиқов.

Хуллас, шунақа гаплар, шунақа баҳслар. Кўрамиз, ишлар қандай кетаверади?