Кеча Қозоғистон пайтахти Остонада қозоқ тенгеснинг 21 йиллиги муносабати билан берилган концертда Президент Нурсултон Назарбой ҳам қатнашгани ҳақидаги хабарлар Марказий Осиё давлатларининг миллий пуллари тарихини эслашга ундади.

Қирғизистон собиқ Совет республикалари ичида биринчилардан ўз миллий пули сўмни (русчп “сом” ёзилади, аммо русча “о” бизнинг “ў” каби ўқилишинги унутмайлик) 1993 йил 10 майда киритган. Ўшанда Ислом Карим телевидение орқали ҳам кўрсатилган чиқишида “Ким хоҳласа пул чиқараверар экан-да” деб тўғридан-тўғри қирғизлар устидан кулган эди. Чунки, Ислом Карим ҳали СССР тикланишига, ўз пулимизни чиқаришнинг кераги йўқлигига ишонарди.

Аммо, бир неча ойдан кейин, ўша пайтдаги Россияда шок терапияси усули билан ўтказилган иқтисодий ислоҳотларнинг отаси Егор Гайдан рубль Россия давлатиники эканлигини, уни ишлатини истаган бошқа давлатлар Россияга катта пул тўлашлари лозимлигини айтгач, Ислом Карим қимирлаб қолди. Аммо, шунда ҳам ўзбек пулини чиқаришдан қўрқиб, ўрнига пул-купон чиқаришдек аҳмоқликка борди.

“Бирлик” лидери Абдурҳим Пўлат “Озодлик” радиосида 1993 йил 18 ноябрда эълон қилинган “Сўм-купон сўм эмас, купондир” номли мақоласида Ислом Каримнинг бу ишлари устидан кулар экан, нима бўлганда ҳам рублдан чиқиш ижобий воқеа эканлиги айтиб, қуйидаги сўзларни ҳам қўшган эди:

“Бизнинг рубль зонасидан чиқишимизнинг ижобий томонларидан бири шундаки, Ўзбекистон раҳбарияти жумҳуриятни ҳозирги бўхрондан кескин сиёсий ислоҳотларсиз чиқиб бўлмаслигини тезроқ тушунади... Менинг фикримча, тўғридан-тўғри сўмга ўтмасдан сўм-купонга ўтиш – бир сакраб ўтса бўладиган ариқдан кечиб ўтаётган нодоннинг ишини эслатади... Аслида, Ўзбекистонда бўлаётган иқтисодий жараёнларни ҳар томонлама анализ қилиш керак. Балки, 2 йилдан бери расмйи бюджети ҳам эълон қилинмаётган Ўзбекистонда бундай объектив анализни ўтказиб бўлмас?... Тўғри, эски Совет Иттифоқи олтин, нефть, газ ва пахтани ғарбга сотиб, иқтисодни бир неча ўн йил сақлаб тургандек, Ўзбекистон ҳам олтин ва пахта ҳисобига иқтисодниннг ботишини маълум вақт секинлатиб туролар. Лекин, ҳақиқий пулсиз ва кескин ислоҳотларсиз ижобий натижага эришиб бўлмайди.” (Бу мақола Туркияда чиқарилган “Абдураҳим Пўлат Озодликда” номли китобда бор)

Тан олиш керак, Ислом Карим ҳақиқий пулсиз яшаб бўлмаслигини тезда тушуниб хатосини тузатди, аммо кескин ислоҳотлар қилишга ақли етмади. Мана, натижада иқтисодимизнинг кучи билан яқинда отдан тушган қозоқлардан 8-10 баравар орқадамиз. Ўзбек профессорлари қозоқ дворникларидан кам маош олади ва шунга чида ўтиради.

Ҳа, Ислом Каримнинг иқтисодий саводсизлиги ва Абдураҳим Пўлатнинг олдинни кўрабилиш қобилиятини тан олиш лозим.

Агар “Бирлик” ичидан чиққан 53-54 лақабли Салой Мадамин раҳбарлигидаги асосан ёзувчилардан иборат хоин-ҳаромийлар Ислом Каримнинг тахтини мустаҳкамлаб бермаса эди, Ўзбекистонда ҳам, Марказий Осиёда ҳам, вазият бутунлай бошқача, яъни яхши томонга бошқача бўларди. “Бирлик” Ўзбекистоннинг Марказий Осиёдаги лидерлик йўлини тиклаган, иқтисодимизни тоғларга юксалтирган бўларди.