Журнал Ҳаракат №3 (10) 1997. ТУРК ДУНЁСИНИНГ БУЮКЛАРИ
Жахонгир Мухаммад. - Саксонни саломлаб.
Туркистоннинг советлар томонидан йукотишга уринилган тарихини ёзган шайхул-муаррих, профессор-доктор Боймирза Хайит шу йилнинг 17 декабрь куни саксон ёшга ту ладилар.

Муборак саксон ёш... Кимдир хузур-халоватда, кайфу сафода кун кечириб, бу ёшнинг остоносига етолмай халак экан, кимдир орзу умидлар, дуо ибодатлар билан саксонни саломлашни жон дилдан истар экан, яна кимдир топган тутганини саксонни кувалашга сарфлаш билан овора экан буюк мужохид Боймирза ота азоб укубатлар, кувгин таъкиблар, сарсон саргардонлик, Ватан хасрати ва согинчининг огир юки остида булсалар-да, кирк ёшли кирчиллама йигитдек саксонни каршилаб туриб- дилар. Бу инсонни оёкда тутган буюк эътикод, битмас туганмас инонч, Аллох ато этган хаёт севгиси ва мужодала гайратидир.

“Босмачи“ деб аталган миллий озодлик харакатининг навкари булмиш акасининг боши Курбон байрами куни “Бу хайит хадяси“, дея товокда онаизорига келтирилиб берилганида, унинг калбида оташланган аланга бугунга кадар ёниб турибди. Иккинчи Дунё урушида миллион-миллион одамлар нима учун улаётганларини хатто уйлаб курмас эканлар, Боймирза Х айит Сталиннинг котили аввал, советлар режими жаллоди соний эканлигини, бу икки конли ойболта Туркистон боши узра консираб турганини англаб етди ва уларга карши жабха олди. Бир неча марта улим билан юзма-юз келган ва унинг мужодаласи каршисида улим хам чекинган бу инсон биттаю битта орзу билан яшаётир. У хам булса Буюк Туркистон - Улуг Туркистон бирлигидир.

Шу йилнинг август ойида Туркиянинг Измир шахрида Турк Дунёси иктисодчиларининг биринчи конгресси ва Турк Халклари Ассамблеясининг туртинчи курултойи утказилди. Мухтарам устоз Боймирза отани Измир шахридаги Буюк Эфес мехмонхонасида учратиб колдик. У киши руйхатдан утар экан, "Каердан келдингиз?" деб суради руйхатга олувчи талаба. “Улуг Туркистонданман“, деди Боймирза ота. Руйхатга олувчи талаба бироз нималарнидир уйлади-да, сунгра Боймирза отага самимият билан бир термулиб олди-да, кукракка таъкиб юриладиган шахс картининг “мамлакати“ деган жойига “Улуг Туркистон“ деб ёзиб куйди. Турт кун давомида бирор бир киши Боймирза отадан “Бу каер?” деб сураган эмас. Аслида хамма унинг Буюк Туркистоннинг мужохиди ва муносиб тамсилчиси эканлигини яхши биларди.

Елиб-югуриб юрган Боймирза ота бундан икки ой аввал Истанбулда утказилган Турк Дунёси бешинчи курултойида маъруза килган ва хаммани “огзига каратган“ эди. У шанда окшом бизнинг уйда чой ичиб утирар эканмиз, ота “Туркистон даъвоси хали ярим йулда” дедилар. Боймирза отанинг саксон ёшга кирганига купчилик ишонмайди. Ишонмаганларга у киши юрагининг устига такиб куйилган тугмачаларни курсатиб: “Сунъий юрак билан яшаб юрибмиз”, дея хазиллашади. Отанинг гудакларга хос самимияти сезилиб турган юзларига термулсангиз, Буюк Туркистоннинг огир изтироблари, битмас-туганмас уйлари чизиклар х олида ажинларга айланиб, нусха тортганини курасиз.

Бир пайтлар Совет Иттифоки КГБсининг биринчи руйхатида турган ва совет матбуотида изчил равишда “Ватан хоини“ деб таргиб килинган бу инсон огир дашномлар, хаксиз адолатсизликлар ва хатто мустакил булган Ватанидан кувилиш каби тегирмон тошидан хам огир дардларни кутариб, саксон ёшга кадар етиб келгани бир мужиза. Тугриси, Аллохнинг инояти бу. Туркиядаги Турон маданият фонди унлаб бебахо тадкикот асарларининг муаллифи, буюк олим Боймирза Хайитнинг саксон йиллик юбилейини утказиш ташаббуси билан чикканида унлаб ташкилотлар катори хукумат хам бунга кушилди. Туйлар туйларга уланмокда. Шу муносабат билан халкаро “Турон“ даргисининг биринчи сони Боймирза отага багишлаб чоп этилмокда. Отатурк маданият маркази эса Боймирза Хайитнинг олмончадан Туркия туркчасига угирилган “Босмачилар“ китобини нашрга хозирламокда.

Туркиядаги жамоатчилик ва илм одамлари тарихимизнинг коронгу сахифаларини мунаввар этган бу инсонга буюк эхтиром курсатишар экан, хам севиндик ва хамда кунглимизнинг бир четида махзунлик хис этдик. Чунки бу тантаналарнинг бир кисми Боймирза ота тугилиб усган Наманганда ва ёхуд бу инсон кувилишидан бир неча кун олдин келганида тиз чукиб тупрогини упган Тошкентда хам утишини истардик.

Бугун Узбекистон демократик давлат, дея жар солаётган узбек олимлари, узбек зиёлилари мутакиллигимизнинг тамал тошини куйган бу инсонга сохиб чиксалар, уз сузларига сохиб чиккан булардилар. Колаверса, бу тадбирларнинг бир булаги Узбекистонга кучса, биз инсон олдидаги ва умуман тарих олдидаги гунохимизнинг бир булагини ювган булардик. Буларнинг хаммасини бир четга суриб куйган такдирда эса оддий инсоний бурчимизни адо этардик. Хали хам кеч эмас! Биз Боймирза отани муборак саксон ёши билан Узбекистон Демократик кучлари номидан кутлар эканмиз, калбимдан бир шеър тукилди: