Журнал Ҳаракат №1 (16) 1999. Узбекистонда террор
Илёсжон Саъдуллаев. - Курганларим, эшитганларим
1999 йилнинг 16-февраль куни Тошкентда куз куриб, кулок эшитмаган мудхиш вокеалар -террористик купорувчилик харакатлари булиб утди. Шахарнинг энг нозик обьектларидан беш ерда: Ички Ишлар Вазирлиги, шахар Автомобиль Назорати Бошкармаси, Миллий Банк, Узбекистон Вазирлар махкамаси ва унга карашли 20 каватли маъмурий бино якинида динамит тулдирилган машиналар портлатилди ва Вазирлар махкамасига гранатометдан ук отилди. «Мустакиллик» майдонида отишма булиб, энг хайратлиси террористлар бирор талофот курмай Абай кучаси – Лабзак - Ишчилар шахарчаси - Нукус кинотеатри йуллари буйлаб кочишга улгурганлар. Унинг устига бу террористлар профессионал купорувчилар ёки четдан махсус юборилган жосуслар булмай, милиция эълонлари буйича, узимизнинг тошкентлик ёш йигитлар эканлиги тахмин килинмокда. Яна хам ажабланарлиси, утган ун кун давомида хали бирортаси кулга тушгани йук.


ВОКЕАЛАРНИНГ БОШЛАНИШИ.
16-февраль куни 93-экспресс автобусда «Болалар дунёси» бекатидан Юнусободга караб йул олаётган эдим. Почтадан утибок портлаш овози эшитилди. Шунда вакт 10дан 55-57 дакикалар утган эди. Кучадаги одамларнинг куркув овозлари эшитилди. Биз машина баллони портлади ёки кимдир автобус тагига тушиб кетди деб уйладик. Автобус Амир Темур (аввалги Энгельс) кучасига бурилмай туриб яна портлаш овози эшитилди. Хамманинг кузи марказда-«Мустакиллик» майдони томонда эди. У томондан осмонга кора тутун куюни кутарилди. Шунда хам биз марказда курилиш ишлари бораётган булса, купи билан кислород баллони портлаган булиши мумкин деб фараз килдик. Мен Шивлида (аввалги «Победа» парки рупарасида) тушиб, бошка автобусга тушишим керак эди. Бу ерда одам тикилинч булади деб бир бекат нарига бориб тушдим, шу вактда, соат 11дан 25дакикалар утганда яна бир кучли портлаш «Экспомарказ» («Победа» паркининг янги номи) томонидан эшитилди. Нима булди, деб автобусда оркага кайтдим ва «Экспомарказ»нинг кираверишидаги янги «Интерконтинентал» мехмонхонаси ва Миллий банкнинг осмонупар биноси олдида дахшатли вокеалар шохиди булдим. Амир Темур кучасида пассажир автобуслари ва машиналари тикилиб колган. Курсатилган бинолар олдидаги майдонда мингга якин одам турибди. Купчилиги атрофдаги бинодан тушган хизматчилар. Хамманинг ранги-кути учган.

«Тез ёрдам» машиналари ярадорларни ташимокда. Ичидан биттаси вахима билан келиб мени хам уриб юборай деди. Портлаш Узбекистон Миллий Банки олдидаги автомобиллар тухташ жойида юз берган. АмирТемур кучасининг нариги бетидаги дуконлар ва биноларнинг ойналари, баъзи бирларининг рамалари хам учиб кетган. Трамвай йулида портлаган машиналар булаклари ётибди (портлаш еридан 22-25 м масофада). Одамлар туплами олдига утдим. Милиция тусиги йук. Одамлар яна хам якинлашишга журъат этмаяпдилар. Йулнинг бурилиш ортида булган портлаш атрофида унлаб машиналар консерва банкасига айланиб кетган. Куплари ёнаяпти. Гилдирак ва бензобаклар сочилиб ёниб ётибди. Уша атрофларда улган ва куйиб кетган одамлар. Ерларда кул ва каллалар сочилиб ётибди. Терроризмнинг канчалик мудхиш эканлиги шу ерда исботсиз аён булган. Миллий Банк биносида 5-7 кават баландликкача бирор ойна колмаган, темир рамалар кийшайиб куйиб кетган, иморат ичида тамомила вайроначилик. Пастки хоналарда булганлар ё улган ёки тан жарохати олганлар. Шу вактда тартибот органлари томонидан сезиларли харакат йуклиги куриниб турибди. Аввал айтилганидек, тусиш халкаси йук, МХХ ходимлари узларини кандай тутишини билмайдилар ва уша ерга куйиб куйилганлари хам узларини сездирмасликка харакат киладилар.

Банк ходимлари уйга кетишларини хам, колишларини хам билмасдан хайрон булиб турибдилар. Бу ердан кетаётганимда автобусда ранги окариб кетган мактаб укитувчиси билан сухбатлашдим. У портлаш рупарасида, Амир Темур кучасида жойлашган 70-мактаб укитувчиси экан. Портлаш томонга караган синфларда 1-2 синф укувчилари портлаш тулкини ва шиша синиклари остида колганлар. Унлаб укувчилардан шахсан узим башараларига кадалган шиша синикларини тортиб олдим, деди. Икки кундан кейин шу мактабнинг директори телевизор оркали чикиб, бир-икки боланинг енгил жарохатланишидан ташкари хеч нарса булгани йук, деб халкни тинчлантирган булди.

Бу ерда одамлардан шахарнинг бошка ерларида хам портлашлар булганлиги тугрисида эшитдим. «Аклли» одамлар бир кор-хол юз бермасин деб уй-уйларига шошилишаяпти. Мен узим бу вокеаларнинг гувохи булмасам нима килиб юрибман деб шахар марказига йул олдим ва Марказий универмаг-Мовий Гумбазлар бекатларига келиб тушдим. Бу ердан чапга «Туркман бозори»га - яна бир портлаш юз берган ерга ёки унгга «Мустакиллик» майдонига кайирилиш мумкин. Охиргиси маъкулрок куринди. Шунинг учун «Туркман бозори» томонида булган вокеа хакида ахборотни шу томондан келаётганлардан сураб куяколдим: у томонда, ИИВ олдида поликлиника ва архив жойлашган бинолар якинида машина портлатилган. Юкоридаги икки бинога катта зарар етказилган. Трамвай йулида портлатилган машиналар ва уликлар ётибди деб айтишди. Бир машина юриб кетаётган жойида портлаб кетган. Бу машина террористларга тааллуклими ёки йукми-номаълум.

Рупарамизда «Бадиий салон» ойналари чил-чил булиб ётибди. «Мустакиллик» майдони томонда яккам-дуккам милиция ходимлари ва МХХ хизматчилари куринади, яхши мухофаза ва автоматчилар йук, улар кечкурундан пайдо була бошладилар. Ш.Рашидов проспекти (аввалги Ленин) буйлаб Тошкент мехмонхонаси ортига утдик.

У ерда ошпаз болалар ресторандан чикиб ошхонанинг синган ойналарини сипиришаяпти. Улар «Мустакиллик» майдони томонидан камида учта портлаш юз берганини айтдилар. У ердан аввалги Ленин музейи олдига утдик. Бу ерда хам хаво зарби йуналишидаги барча ойналар ер билан битта булиб ётибди. Шундан кейин МХХ-КГБ биносига утилди. Бу ерда хам у ер, бу ерда курикчилар турибди, лекин утаётган одамларга бирор нарса дейишмайди. Хаммаси каттик куркув остида. Хар бир якинлашган одам террорист булиб кузларига куринаётган булса керак. МХХ ойналарининг «Мустакиллик» майдонига караган томондагиларининг бирортаси бутун колмаган. Барча ойналардан 4-каватгача МХХ ходимларининг шакир-шукур килиб синган ойналарни сипиришаётгани эшитилиб турибди. МХХ ёнбошидаги куча рупарасида Газета-журнал комплексининг 2-каватли биносида бирорта ойна колмаган. 20-каватли маъмурий бинога катта шикаст етказилган. Ш.Рашидов проспектида куча томондан туриб «Запорожец» машинаси портлатилган. Кейинги хабарларга караганда унга кушилиб яна бир машина портлаган. Портлаш жойида чукурлиги 1-1,5 м ура пайдо булган. Кучада келаётган машиналар учиб кетган. Тухташ жойидаги машиналар аксарияти шикасланган. Курганларнинг гапларига караганда маъмурий бино ёнбошида жойлашган бекатлардаги машина устиларида одамларнинг оёклари, бошлари, ичак-чавоклари сочилиб ётган. Бир машинага мия хам сачраб кетган. Бинонинг 20-каватигача бирор сог кават колмаган. Купчилик шиша булакларидан жарохатланган, каттик асабий стресс олганлар, кимлардир каватлардан тушаётганларида кокилиб шиша синикларидан жарохатланганлар. Олдингилардан булиб бинодан тушганлар, кейинги портлашлардан хосил булган шиша синиклари остида колганлар.

Расмий маълуматларда 25 одам реанимацияда ётибди, 13 таси улди, 130 одам енгилрок тан жарохати олди деб хабар берилди. Диктатура ва ноэркин матбуот урнатилган жамиятларда талофотлар камайтириб курсатилиш традицияси хисобга олинса, берилган расмий маълумотларни хар ким уз фантазиясидаги ракамга купайтириб хисоблаш мумкин.

Шундан сунг мен авваги Ленинградская кучасида жойлашган Мухарриятлар биносига утдим. Бу ерда хар тугул тинчлик. Кейин Курант олдига хокимиятнинг янги биноси олдига келдим. Бу ерда хам хотиржамлик, балки саросимадир. Хашаматли хокимият биноси буйлаб атиги жуфтакни ростлашга улгурмаган турттача милиционер. Шу вакт соат 12-дан ошган, яъни портлашлар юз берганига бир соатдан ортик вакт утган эди. Кейинчалик нима учундир яна 2-4 та кушимча сокчилар пайдо булди. Булар кулида таёк ва олдига калкон тутган ОМОНчилар, куроллари йук. Булар куролли диверсантларга карши эмас, бирликчиларни ва студентларни дуппослашдан бошка нарсага ярамаслиги хаммамизга аён-ку.

Троллейбусга тушиб Урда томон юрдик. «Туркистон» саройи томондан Вазирлар махкамаси ахволи аён булди. Бинонинг сог жойи колган эмас. Албатта корпуси жойида турибди, лекин махкаманинг 6 кавати тамомила вайрон булган, 3-чи каватида ёнгин хосил булган. Кейинги хабарларга караганда Вазирлар махкамаси олдида «Волга» автомашинаси портлатилган ва яна «Хотира» комплекси томондан граната отилган.

Биринчи кун куз билан курилган тафсилотлар мана шундан иборат. Олтинчи портлаш ДАИнинг шахар бошкармаси ортидаги махаллада юз берган. Натижада унлаб уйлар вайрон булганлиги маълум булди. Кейинги маколада хукумат томонидан курилган чоралар, тахминлар хакида фикр юритамиз.


26 февраль