Журнал Ҳаракат №2 (29) 2001. ИЧИДАГИЛАР

Биз яшаятган жамият
Зайниддин - Юртнинг эгаси ким?
Узбекистон рахбарининг аник максадга йуналтирилган фикри йуклиги, хокимиятни конунга эмас, кайфиятга караб бошкариш касаллиги бундан ун йил илгари айрим гурухларга кул келганди, энди бошка гурухларга янада купрок кул келмокда. 10 йил илгари Самарканд, Кашкадарё, Бухоро кланининг кули баланд эди. Истаган номаъкулчиликни килиб, ёпиглик козонни ёпиглигича саклашарди. Аммо бошка уддабурронрок гурух вакилларига навбат етди. Аммо бу навбат кандай етиб колди? Эндиги гап шу хакда.


Мавлон Умрзоков ва Темур Алимов: ким зур?!
Собик маслахатчи Мавлон Умрзоковга асосан кадрларни урни-урнига куйишга бош-кош булиш юклатилган булиб, гарчи Самаркандликларга алохида ахамият беришга мажбур булса-да, хар холда озми-купми географияга карашга тиришарди. Мавлон Умрзоков табиатан юмшокфеъл, бекарорррок булгани учун сарой фитналарига дош беролмади: уни писта чаккандай чакиб ташлашди. Айникса, унинг ичкиликка муккасидан кетганлиги, маишатга берилганлиги ганимларга кул келди. Колаверса, уз атрофига эски улфатлари булмиш собик ёзувчилар ва собик домлаларни туплади. Уларнинг аксарияти фитналар турига илиниб, уз устозларини арзон-гаровга сотиб юборишди.

Бу «арбоб»нинг шогирлари деярлик хар куни зиёфат уюштириб, унинг назарига тушган сохибжамолни олиб келишиб, «курбон»ликка беришар, зиёфат махали Сиз бизнинг буюгимиз, сарбонимиз, деб куйнини пуч ёнгокка тулдиришарди. Бу «Курбон»лар асосан санъатга ихлосманд нозанинлар булиб, уларнинг «хизмат»лари тезда хисобга олинар, телевидение ва кинонинг юлдузларига айланишарди. Тантилик баъзан шу даражага етардики, устоз тамонидан «табаррук» этилган «истеъдод» сохибаси яхши жойларга узатилар, уларнинг анча мунча кишининг хавасини келтирадиган никох туйларида, тукин дастурхон устида хомий акалар нутклар сузлардилар. «Улуглар» назарига тушган куёвтуралар хам мансаб пиллапояларидан илгарилаб боришар, уларни эркалаб, «аканинг шогирдлари» дейишарди. Уларнинг сони номаълум, аммо хозир улардан анча-мунчалари радио ва телевиденияни гуллатиб юрганмиш.

Саройдагилар унинг узига хам, ишларига хам катта эхтиром билан карашар, зеро юртбошининг назарига тушган зотга хеч кимнинг тик караши мумкин эмас эди.

М. Умрзоковнинг аёли шоира Халима Худойбердиева эрининг бу ишларини зур сабр билан кузатар, унинг аёлларга хос хар кандай токатсизлиги хукумат даржасидаги бирон мукофот билан такдирланиларди.

Уни матбуотда мактамаган танкидчи-ю адиб кам колганди. Эркин Вохиддан тортиб, С. Мамажоновгача, Ойдин Хожиевадан тортиб Иброхим Гафуровгача мактагани-мактаган эди: бечора ижоди хакидаги маколаларни зурга укиб улгурарди, узи тугрисидаги курсатувларни уйку аралаш курарди.

Кадрлар масаласи буйича давлат маслахатчиси булмиш Мавлон Умрзоковнинг бегам ва ахлоксизлигидан фойдаланган Темур Алимов гурухи унинг урнини эгаллаш режасини ишлаб чикди ва амалга оширди. Мавлон мансабидан суриб ташланди ва камалди. Икки ой олдин, юкорида пайтида оёгини ялаганларнинг хаммаси тумтаракай кочиб кетишди. Хотини хакидаги мактовлар така-так тухтади. Узи хам журналдан кетказилди. Шоиранинг дарсликка кирган шеърлари олиб ташланди ва унга узок пайтларгача, матбуот эшии ёпиб куйилди. Унинг ижодида мавжуд тузимга карши бир сатр хам шеър булмаганлиги, аксинча 7-8 йиллик ижоди сиёсий тузимн мадх этишга багишланганлиги туфайли ундан сиёсий душман ясаш иложини килишаолишмади.


Темур Алимовнинг зурлиги нимада?
Темур Алимов асли, шуро шоири, тугрироги, маддохи Гофур Гуломнинг жияни булиб, М.Умрзоковдай лакма эмас, аксинча, ута эхтиёткор ва шум одам. Гафур Гулом шуро даврининг барча дохийларига касида битиб, коммунистларнинг барча орден-медалларини тирик пайтидаёк олган. Унинг Усмон Носир, Чулпон, Кодирий каби Ватанимизнинг ва халкимизнинг асл углонларини сотганлиги хакида ошкоралик даврида куп ёзишди. Аммо юкори доираларда хам соткинлар утиргани учунми, коммунистик мафкура хали хам амалда кулланилаётгани туфайлими ёки Темур Алимов каби кориндошларининг хизматиданми, китоблари пешма-пеш чоп этиляпти, унинг номидаги колхоз-савхозлар чириб колган булса-да, умр куряпти.

Дарвоке, Гафур Гулом «Мен яхудийман», деб ёзган булса-да, асли Сайрамлик тожиклар авлодидан булиб, умр буйи уз миллатини яшириб келган. Аммо лекин, Темур Алимов айёрликда, устамонликда тогасини йулда колдиради, барака топгур, баъзи устозларига ухшаб узбеклар номидан иш юритиб, уз кавми оиласи ва якинларига садокат билан хизмат килмокда.

М.Умрзаков атрофидаги содик шогирдларидан саналган Ахмаджон Отажонов, Бакир Зарипов кабилар Т.Алимов одамларининг кармогига илинишди. Отажонов томонидан М.Умрзоков килмишлари хакида президент номига хат тайёрланди. Хатдаги энг нозик нукта - М. Умрзаков барча вилоятлар ва вазирликларга уз одамларини куйиб хокимиятни эгалламокчи, деган нукта эди. Т.Алимов грухи ишлаб чиккан бу усул жуда тез самара берди. Сирдарё сафаридан кайтиб келган М. Умрзаковни сарой посбонлари ичкарига киритишмади. Мени танимаяпсанми, мен Мавлон Умрзаковман, деганда милиционер унинг хужжатини олиб куриб, бу ерда ишлайдиганлар руйхатида бундай фамилия йук, деб узини хайдаб юборди. Йулакда эса уни МХХ ходими кутиб турарди...

Уз бошлиги, устозини сотган Ахмад Отажоновнинг кисмати хам огир булди. Шубха гумонларга урин колдирмаслик учун М.Умрзаковга пора берганликда айблаб уни хам камашди. Янги супирги янгича супириб, М. Умрзаков камокка олингач, у куйган кадрларнинг аксарияти, у билан таниш булиш-булмаслигидан катъий назар ишдан олиб ташланди. Совет замонида хам булганидай, бу хил компаниялар пайтида хулу курук баравар ёнди - иш биладиган анча-мунча рахбарлар хам думини ушлаб кетишди. Уларнинг катта кисми жиноий жавобгарликка хам тортилди.

Алимов эса уларнинг урнига уз кадрларини жойлаштира бошлади. Саройда «кора кардинал» деб ном козонган ва куринишидан Каримовдан хам хайикмай колган Т.Алимовнинг командасида куйидаги рахбарлар бор:

1. Рустам Иноятов - республика миллий хавфсизлик хизмати раиси,

2. Зокир Алиматов - Ички ишлар вазири,

3. Алишер Азизхужаев - президентнинг собик давлат маслахатчиси, хозир президент кошидаги давлат рахбарлари тайёрлаш академиясининг ректори,

4. Бахтиёр Хамидов - Молия вазири, хозирда Кашкадарё вилоятининг хокими.

5. Уктам Исмоилов - Сирдарё вилоятининг собик хокими, хозир давлат мулк кумитасининг раиси.

6. Эркин Рузиев - Тошкент вилоятининг собик, Самарканд вилоятининг бугунги хокими.

7. Рустам Шогуломов - Давлат матбуот кумитасининг раиси.

Булар хозирда республикада катта мавкега эга булиб олган кишилардир. Улар Т.Алимовга нихоятда садокатли одамлар булиб, хар бири уз сохалари буйича унлаб, юзлаб кадрларга эгадирлар.

Т.Алимов хатто президент ватани булмиш Самарканд вилояти, шахри хокимлиги хамда прокурорлигигача уз одамларини куйишнинг эвини топди. Истаган одамини истаган пайтда йукотиш кудратига эга булолган Алимов барча ёгли жойларга уз кариндошларини жойлаштиришда давом этмокда. Республик нефт-газ корпарацияси раиси Хаккулов хам ана шу максад курбони булди. Алимов унинг урнига кудаси Ибрат Ахмедовни олиб келди. Хаккулов устидан жиноий иш кузгатилиб, президентликка даъвогарлардан бири сифатида тушинтирилди. Хаккуловни Кашкадарёда Обком секретари пайтидан бери биладиган президент хам бу гапга чиппа чин ишонди ёки ишонтирилди. Зеро Т.Алимов уз кадрлари булмиш МХХ ва ИИВ бошликларига тупланган материалларнинг профессионал жихатдан пухта булишини каттик уктирган эди. Алимовнинг миллат вакили булмиш кадрларни синдириш саъати махаллий кадрларга кирон келтирди. Ички ишлар вазирлиги ва МХХ ертулаларида хатто уликни хам гапиртириш иктидорига эга булган жаллодлар ишлайди. Улар кулига тушган кишига улим хам гузал орзуга айланади.


Арбоблардан чиккан кочкинлар
Кадрлар сиёсати борасида узбек бериялари - Мавлон Умрзаков ва Т.Алимовлар амалга оширган «ислохот»лар шу даражага етдики, хатто шу тузимнинг устунлари ва устунчалари булганлар хам ундан беза бошладилар. Бир пайтлар юртбошининг таъкиб ва тазйикидан хорижга чикиб кетишга мажбур булган мухолифатчиларни «ватангадолар» деб юрганларнинг ичидан хорижга кетувчилар пайдо булди. Улардан айримларини эслайлик:

1. Бобурмирзо Маликов - Узбекистоннинг Америкадаги фавкулодда ва мухтор элчиси.

2. Мирсоатов - Давлат божхона кумитаси раиси.

3. Авазхон Мухторов - Фаргона вилоят хокимининг биринчи уринбосари.

4. Олим Отаев - Дон махсулотлари вазирининг уринбосари.

5. Улугбек Эштоев - Узбекистон ташки ишлар вазирининг уринбосари.

6. Виталий Сизейгин - Олмалик тог-кон рангли металлар корпорациясининг директори. Узбекистон кахрамони.

Охирги фамилиядан Узбекистонда кадрлар сиёсатигина эмас, мукофотлаш сиёсатининг хам башараси куриниб турибди. Узбекистон кахрамоники, бу юртда яшашдан воз кечган экан, колганини узингиз тушинаверинг.


Хул хам, курук хам барвар ёнаётган юрт!
Куплаб туманларда хокимларнинг узлари планни бажармади, деган тавки лаънатдан куркиб, кушиб ёзиш ишларига бошчилик килмокда. Каттакургон туман хокими худди шу масалада тергов бермокда. Самарканд вилояти хокимининг биринчи уринбосари (Бердимуродов) кушиб-ёзиш буйича устидан жиноий иш очилиб, вазифасидан озод килинди.

Хозирда Прокуратурага рахбариятдан ва милициядан жиноят килиб тушганларни аяманглар, деб огзаки буйрук берилган. Бу буйрук асосида улардан 99 фоизи ростдан хам камалмокда. Аммо рахбарлар ва милиция ходимлари эртами, кечми, озодликка чикиб келади. Улар рахбарликка ва органга ишга олинмайди. Ичкарида жиноят олами билан ошно булиб келган собик рахбар ва милиция энди конундаги угрига айланади. Зеро у уз регионидаги угриларни хам, катталарни хам яхши билади ва икки томонни бирлаштирувчи куприкка айланади. Собик рахбар ёки миршаб энди малакали угрибошига айланади.

Каттаконларнинг сиёсат, иктисод ва кадрлар буйича олиб борган ва бораётган ишлари республика иктисодига, маънавиятига жиддий рахна етказди. Вилоят, туман хокимликлари, вазирлик уринлари, жамоа хужалиги рахбарликлари очикдан очик пулланадиган булди. Пул билан хар кандай жиноят бости-бости килинадиган жирканч мухит юзага келди. Темир Алимовнинг жиноят олами - мафия билан чукур алокаси борлигини шундан хам билса буладики, мансабга минганлардан анча-мунчаси айнан шу оламга у ёки бу даражада алокадорлиги сабабли мамлакатда пайхон булмаган бирон соха колмади.

Мансабга минганлар узлари берган порани йигиб олиш учун халкни хонавайрон килишда давом этмокда. Бир пайтлар 4-5 миллион пахта берган Узбекистон 2000 йилда 1,5 миллион тонна хам пахта етиштириб бера олмади. Эртадан кечгача мехнат килса хам колхоздан ойлик олаолмаган, болаларининг оч колишидан каттик хавотирга тушган узбек дехконларидан бир кисми шахарларга, бир кисми кушни республикаларга: Козогистон, Туркманистон, Киргизистонга бориб мардикорчилик ва гектарчилик билан кун кечирмокда. Ойлаб козони бир бурда гушт курмайдиган оилалар Узбекистон ахолисининг асосий кисмини ташкил этади. Йулларда, чоррахаларда, метрода, бозорларда гадойлик килиб кун кечираётган кексалар, болалар, аёллар кун сайин купайиб, очликдан силласи куриб хушидан кетиш оддий холга айланди.

Айни замонда, вазирлар, вилоят ва туман хокимлари, прокурорлар ва ИИБ бошликлари, солик инпекцияси рахбарлари, колхоз раислари, шахарлардаги коррупционерлар чет эллик бизнесменлар хам хавас киладиган саройлар куришмокда. Фарзандлари номига чет эл банкларига маблаг куйиш, кизларини узатганда чурилар хадя этиш улар учун урф-одатга айланди.


Конвертация кимлар учун?
Уз ватани, уз халкини хонавайрон этиш эвазига бойиётган бу хил тоифаларнинг порадан бошка яна бир даромад манбаи бор. Бу эркин валютани жиловлаш эвазига мул-кул даромадга эга булишдир. Телевидение диктори АКШ доллори курсини эълон килиб, айни замонда Республика марказий банки мазкур валютани сотиш, сотиб олиш, эркин алмаштириш кафолатини зиммасига олмаслигини хам кистириб утади. Диктор бир АКШ доллори 235 сум деса, бозорда бу доллор 930 сум. Бозорда доллор алмаштирганлиги учун канча одам судланиб турмага тушганлиги худога аён. Аммо шуниси аникки, улар марказий банкдан бемалол доллор олиб бемалол корабозорга олиб чикадиганлар эмас. Камалиш хам миллий удумга айланди: вахобийсан, хизбут-тахрирдансан, валютчиксан, фалонсан, пистонсан, деб камалганлар сонини аниклаш кийин.

Узбекистоннинг чет эллар билан иктисодий алокаси хам узига хосу узига мос. Биргина 1996 йили хориждан 36.000.000. доллорлик сакич, 12.000.000 доллорлик спиртли ичимликлар, бир миллиард уч юз миллионлик озик-овкат махсулотлари олиб келинган. Шу йили четдан мол олиб келиш хукукига эга булган 1400 фирма фаолият курсатган. Улар тамонидан уч миллиард 600 минг доллорлик мол олиб келинган. Фирмачларда ана шу суммага лойик валюта алмаштириш, мол олиб келиш учун мулкий кафолат - хукуматдаги акалари эди. Бу молларнинг деярли барчаси сифат талабларига жавоб бермаса-да, узбекнинг совет даврида пестецид ва гербецидларга урганиб кетган ошкозони хазм килганига койил колиш керак. Аммо бу шунчаки гап, аслида халкимизда ошкозон-ичак касалликларининг купайиб бораётгани бир жихатдан оддий халкнинг туйиб овкатланимагани булса, иккинчи томондан чет элдан келтирилаётган сифатсиз озик-овкатлардир. Сифатсиз, муддати утиб кетган моллар можараси яшириб булмайдиган даржага етгач бу ишга арлашган акалар гурухининг руйхати «тахрир» этилиб 1400дан 250 га туширилди. Яъни эндиликда президент ишончини козонган мансабдорларгагина тегишли фирмаларга конвертация хукуки берилди. Энди шу фирмаларгина четдан мол олиб келиб Узбекистон ахолисини муддати утган озик-овкатлар билан таъминлайди.

Аммо олдинги уч миллиард 600 минг доллорлик озик овкатни келтириб сотганлар хам, уларга рухсат берган божхонаю, Ташки Иктиодий Алокалар Вазирлиги мутасад-диларининг бирортасини мушугини пишт дейишгани йук. Чунки, когозда уч миллиард 600 минг дейилгани билан аслида бу сифатсиз махсулотлар деярли текинга олинган. Милли-ардлар эса бу жараённи бошкариб турган юрт огалари, «элим деб, юртим деб яшаёт-ган»ларнинг чунтакларига келиб тушган халос.


Порахурлик - миллий кадрият
Буни хатто юртбоши хам эътироф этиб, бизда порахурликка карши курашиб булармикан, узи, деганларида залдаги парламент ахлининг енгил тин олганини мохир операторлар курсатишга улгурдилар. Ким нима деса десину, хакикий ахволни бахолаш борасида бу чинакам тантилик хамдир...

Узбекистондаги истаган вилоят, туман хокимлиги, вазирлик, хар кандай мансабнинг уз бахоси бор. Сотиб ол ва бошкар. Мухлатинг тугагач, хохла, нархини тулаб кол, хохла бошка мансаб сотиб ол. Пулинг булса, жиноят килишинг, яна ишлайверишинг мумкин. Юз минглаб доллор (Узбекистонда порага сум олиш уят хисобланади) олган терговчи юз минг сумлик молни ноконуний (конуний олиб утиш кийин, бунинг устига у конунни хам билмайди) олиб чикиб кетаётган бир аёлни чиркиратиб камаши мумкин. Айтайлик, Жиззах вилоятидан Шамсиев деган прокурорни республика МХХси ходимлари 48.000 доллор пора олаётганда кулга олишган. Устаси фаранг прокурорни карангки, уша МХХчиларнинг кулидан хам кочган эмиш. Ухшашликни карангки, уша кунлари Сурхандарёдан Тошкентга 48.000 сумлик (50 долларлик) мол олиб келаётган аёлни ушлашган. Шурликнинг эри касал холда, тушакка михланиб ётган булиб 9 нафар боласи бор экан. Навкирон мухбир: «Хукукий демократик давлат сари борар эканмиз, кандай куринишда, ким тамонидан содир этилмасин, жиноят бежазо колмайди», деб сузини якунлади. «Адолат»ни каранг, МХХчиларнинг кулига 48.000 доллар билан тушган прокурор кочиб кетадию, арзимаган юкни олиб келаётган аёл бутун республикага шарманда килинади. Аёлнинг биргина айби, миллий кадриятларни билмаганида, шу охирги молидан воз кечиб, божхоначиларга бериб кетмаганида.

Дарвоке, бу кадриятнинг уз таомиллари, технологияси, даржотлари бор. Бу «кону-ният»ларга кура катта порахурлар, миллионлаб, минглаб доллорларни олиб уйнаб юрганлар хукуматнинг химоясида буладилар. Майда порахурлар, олиб-сотарларга эса шафкат йук.

Самарканд шахар хокими Азиз Носировга арок заводи директори (исми хам Улмас экан) 350.000 АКШ доллори берганлиги хакида республика олий судида курсатма берган. Узбекистон ЛКСМ МКсининг собик саркотиби бугунги кунда парламентда ёшлар масаласи буйича масъул. Республика ёшларининг Камолот деб номланган Ижтимоий харакати рахнамоларидан бири. Унинг хаётий тажрибаларидан бу ижтимоий харакат аъзолари роса фойдаланадилар.

Республика матбуотида нималар ёзиш ва нималарни ёзмаслик буйича катъий курсатмалар бор. Бизнинг матбуотимиз хорижий давлатлардаги фожиалар, ёнгин ёки иш ташлашлар хакида ёзишни яхши куради. Шу туфайли Россия ёки Америкадаги ижтимоий хаёт, айникса, салбий вокеалардан купрок хабардормиз. Аммо Республикамизда нималар булаётганини «Озодлик», «Би-би-си», «Америка овози»дан эшитамиз холос. Бу радиоларни хам барча ахоли эмас, жуда кам одам эшитади. Шу туфайли хам оддий ахоли ён-атрофда булаётган вокеаларни, айникса, президент саройида булаётган хангомаларни билмайди.

Бу маколани укиганлардан айримларида, хатто давлат ахамиятига молик шунча фактни журналист кайдан олган экан, деган савол пайдо булиши мумкин. Аслида эса хозирда саройда хам, унинг атрофида хам «сир халталари» тешила бошлади. Собик ва хозирги каттаконлардан айримлари хам бундай тузимнинг ноинсонийлигидан дахшатга тушиб, турли йуллар билан жамиятга «SOS» сигналлари бермокдалар. Мен факат улардан олинган фактларни умумлаштирдим, халос. Максадим холис - Узбекистондаги кадрлар сиёсати, бизнес ва порахурликнинг бирлашиб кетганини бор холича курсатиш. Имоним комилки, булар хаммани кизиктиради. Кизиктириши хам лозим, зеро булар биз узимиз яшаятган жамиятнинг бугунги тасвиридир.