16 March 2013
13:57 - Кечагина ўткан кунларимиз: Хатолар кечирl

3. СССРнинг Бош вазири ҳам “Бирлик”ни тан олган

1989 йил 17 июнь (балки 1-2 кунга янглишаётган бўлишим мумкин) бир неча сифатлари билан Ўзбекистон тарихида қолса керак. Шу куни Ўзкомпартия Марказий Комитетининг пленумида партияга янги раҳбар сайланди. Маълумки, шу пайтгача Ўзбекистон коммунистларининг раҳбари Рафиқ Нишонов бўлган. Аммо у бир оз илгари СССР Олий Советининг Миллатлар палатасига раис этиб сайлангани ва бу лавозим доимий Москвада ишлашни тақазо этгани сабабли унинг Ўзкомпартиядаги лавозими бошқа одамга топширилиши лозим эди.

Айтилган кундаги пленум шу вазифани бажарди ва Нишоновни Марказком раҳбарлигидан бўшатиб, унинг ўрнига Ислом Каримовни сайлади. Тўғрироғи, Москва Каримовни бу лавозимга ўтқазди.

Эртаси куни ишга келсам, ўзим раҳбарлик қиладиган лабораториянинг ходимлари мени бир неча марта бошқа бир лаборатория мудири, мен каби фан доктори Тўлқин Нусратов қидирганини айтишди. У билан муносабатларимиз жуда яхши бўлгани сабабли, унинг мени қидиришини ажабланарли жойи йўқ. Аммо, эрталабдан бир неча марта қидириши менга бироз қизиқ туйилди ва ўзим унинг хонасига кирдим.

Шуни айтиш кераккки, Тўлқин бизнинг институт жойлашган ўша пайтдаги Куйбишев, ҳозир Мирзо Улуғбек туманида юқори лавозимлардан бирида, янглишмасам, Компартия туман ташкилотининг иккинчи котиби вазифасида ишлаб келаётган Шуҳрат Нусратовнинг яқин қариндоши. Нусратовлар оиласи ва уларнинг қариндошларини маълум маънода катта клан ҳам дейиш мумкин. Улар узоқ йиллардан бери Ўзбекистоннинг ҳукмрон доираларига яқин бўлишган. Масалан, Темир Алимов, Аъло Хўжаевлар шулар жумласидан. Шуҳрат Нусратов кейинчалик, аниқроғи, 1991 йил 30 сентябрдаги Ўзбекистон парламентида Каримовни йиқитиш учун қилинган муваффақиятсиз уринишга қатнашгани учун ҳокимият доираларидан отилган.

Хуллас, Тўлқиннинг айтишича, Марказкомнинг пленуми бўлган куни кечқурун Шуҳрат Нусратов махсус унинг уйига келиб, қуйидагиларни айтибди: “Москва Ўзбекистонда миллий-демократик мухолифатни йўқ қилиш ва бу ерда Россияга тобе бўлган тузумни мустаҳкамлаш вазифаси билан Каримовни тахтга ўтқизди. Бу на отасини на онасини танийдиган одам Москванинг амри ва ёрдами ҳаммаёқни қонга ботиради. Мен Абдураҳим Пўлатовни ҳурмат қиламан, унга айтиш лозим, мухолифатчиликни ташласин. Акс ҳолда, Каримов уни жизмоний йўқ қилдиртиради”.

Йўқ, дедим мен, у замонлар ўтди. Албатта, Москва ўзи учун асосий хавф Ўзбекистон эканлигини тушунади, аммо бугун бизга кучи етмайди. “Бирлик”ни энди ҳеч ким тўхтатолмайди.

Табиий, мен ростдан ҳам ўз кучимизга ишонардим, қўзғолган халқни энди ҳеч ким тўхтатолмаслигини ҳис қилардим. Ишончимга асос бўлган факторлардан бири сифатида, айнан ўша пленум куни бўлган баъзи воқеаларни келтириш мумкин.

Пленум ўтказиб, Каримовни жойига ўтқизиш учун СССР Министрлар советининг ўша пайтдаги раиси Николай Рижков Тошкентга келганидан бир кун аввал хабардор бўлгандик. Пленум бўладиган кун эрталаб Марказком биноси олдида пикет қилишга қарор қилдик. Мақсадимиз, Фарғонада бўлиб ўтган қонли воқеаларнинг айбдорларини топиб жазолашни, Ўзбекистондаги сан-саноқсиз ижтимоий-иқтисодий муаммоларни ечишни, ҳеч бўлмаса уларни ечиш учун амалий қадамлар бошлашни талаб қилиш эди.

Бир кечада тайёрланган пикетга минглаб одамларни жалб қилолдик. Эси чиқиб кетган ҳокимият дарҳол биз билан мулоқатга кирди ва пленум тамом бўлиниши биланоқ Николой Рижков биз билан учрашажаги эълон қилинди.

Пленум давом этар экан, биз Рижков билан учрашишга тайёрландик. Учрашувга мен билан бирга Олим Каримов, Гулчехра Нуриллаева, Муҳаммадамин Нарзиқулов (ҳозирда марҳум) ва Зоҳир Аълам кирадиган бўлди. Нималар айтишни ҳам тахминан келишиб олдик. Пикетчилар тарқамасдан бизни учрашув тамом бўлгунча кутадиган бўлдилар.

Бир соатча кутгандан кейин Марказком биносига кирдик. Учрашув столига биз 5 киши ўтирган бўлсак, унинг иккинчи тарафида Николай Рижков, СССР парламентининг Миллатлар Совети раиси Рафиқ Нишонов ва Ўзбекистон Министрлар Советининг раиси Ҳамидулла Қодировлар жой олдилар. Бу уч мансабдорнинг 10-15 кишидан иборат турли туман ёрдамчию маслаҳатчилар бир оз нарида турардилар.

Никалай Рижков “Аввал сизларни эшитайлик” дегач, мен сўз бошладим. Аввал ташкилотимизнинг мақсадларини англатдим, сўнгра Ўзбекистон ва унинг халқи қанчалик ночор аҳволда эканлиги, СССРнинг энг бой республикаларидан бири бўлишимизга қарамасдан, халқимиз энг қашшоқ ҳолда эканлиги, яқинда Фарғонада бўлиб ўтган фожеали воқеалар айнан шу аҳволни ўзида акс эттирганини гапирдим ва буларнинг ҳаммасига айбдор бизни аёвсиз талаётган марказий ҳукумат, яъни Москва эканлигини жуда қатъий сўзлар билан тилга олдим.

Дунёнинг супердавлатларидан бирининг Бош вазири бўлмиш Николай Рижков ҳали норасмий ҳисобланган бир ташкилот вакилларидан бунчалик қаттиқ сўзлар эшитаман деб ўйламагани дарҳол маълум бўлди. У бир оз жим қолгач, ҳар бир сўзини урғулаб айнан шундай деди: “Если Вы так разговариваете с председателем Совета Министров Союза Советских Социалистических Республик, я представляю как Вы разговариваете с ними» дея икки четида ўтирган Нишонов ва Қодировга менсимайгина ишора қилди. Кейин у баландпарвоз гаплар билан Совет ҳукумати мавжуд муаммоларни ҳал қилаётгани хусусида ваъз қилди ва ҳаммани тоқатлироқ бўлишга, ҳамма нарсани талаб қилавермасдан, ҳукуматга ёрдам беришга чақирди. Номигагина бўлса ҳам, бизнинг айтган гапларимизни ҳисобга олажагини, маҳаллий ҳокимият ҳам бор муаммолар устида ишлашга ишонишини билдирди.

Биз ташқарига чиққанимизда пикетчилар сони камаймаган, балки ортган эди. Улар Марказком биносининг қаршисида йўлкадан бошлаб эски Гагарин паркининг ичигача тўлатишганди. Кўпларнинг қўлларида плакатлар бор эди. Бу “Бирлик”нинг кучини кўрсатувчи муҳташам бир намойиш эди.

Аминманки, ўша дақиқаларда ўзининг иш кабинетига биринчи марта кирган Ислом Каримов деразадан ўзи учун қўрқинч тусдаги бу манзарани кўриб, талвасага тушган…

Биз пикетга йиғилганларга учрашув хусусида қисқа маълумот бердик. Ҳамма жуда хурсанд эди. Табиий, бизнинг хурсандлигимиз фақат Рижков билан учрашганимиздан эмас, ўз кучимизни кўрсатолганимиз, халқ бизни қандай қўллаб қувватлашини намойиш қилолганимиз, кураш учун шижоатимиз етарлилигини ўзимиз ҳам кўриб турганимиздан эди. Ҳукумат қанчалик ваҳимага тушганини ҳам тасаввур қилиш қийин эмас.

Албатта, буни тушуниш керакки, ҳеч бир республикада, айниқса Марказий Осиёда, “Бирлик” каби кучли миллий-демократ ҳаракат йўқ эди. Ҳеч бир Совет республикасда биз каби миллий-демократик ҳаракатларнинг лидерлари мамлакатнинг биринчи даражали раҳбарлари билан учрашмаганлар. Биз ўз кучимизга ишонардик, жуда яқин келажакда Ўзбекистонда катта ўзгаришлар қилишга қодирлигимизни билардик. Табиий, қайта қуриш йилларининг зарбаларидан яраланган коммунистик ҳукумат (ҳам марказий ҳам маҳаллий) репрессиялар йўлига ўтиши мумкинлигини ҳам ҳисобга олардик, уларга қарши асосий қуролимиз халқнинг кучи эканлигини тушунардик.

Аммо ўз ичимиздан чиқиши мумкин бўлган хоинлар орқамиздан пичоқ уруши, орқадан чалиши, кечагина “миллатим учун жонимни беришга тайёрман” деб юрган Салой Мадаминов каби шоирлар иккита квартираю битта депутатлик мандати учун миллатни ҳам сотиб кетиш йўлига ўтиши мумкинлигини ҳаёлимизнинг учига ҳам келтирмагандик. Бундайларга қарши эҳтиётлик чораларини кўрмагандик. Мана ҳозир шу хатоимизнинг азобини бизга ишонган миллат чекмоқда.

Улуғ Жавахарлал Нерунинг “Сотқинлик бор ерда қуллик бор” сўзлари нақадар тўғри эканлигини биз ўзбеклар вақтида тўри баҳолай олмадик. Натижада, 21 асрнинг бошида эркин ва фаровон эмасмиз.

Аммо, олдимизда ҳали кураш ва синовлар кўп. Шу сабабли унутмайликки, аввалги хатолардан сабоқ чиқармасак, хоинларни жазоламасак, янги хоинларни рағбатлантирган бўламиз, қуллигимиз давом этаберади.
« Олдинги хабар Хабарлар рўйхати Кейинги хабар »