11 April 2023
06:35 - Эй, ўзбеклар, тарихимизнинг яна бир саҳифасини ўрганинг: Расмда – “Бирлик”инг асосчиларидан, айни замонда, буюк ҳуқуқ ҳимоячси сифатида танилган Абдуманноб Пўлатов ва “Бирлик”нинг аёллар қаноти бўлган “Тўмарис” ташкилотининг фаоли Лутфи Йўлдошева
1998 йилнинг бошларида Вашингтонда, ОҚ ЎЙ орқасида олинган расмда Абдуманноб Пўлатов ва Лутфи Йўлдошевани кўрмоқдасиз.

1.1951 йил 16 декабрь куни Тошкент вилоятида туғилган Абдуманноб Пўлатов“Бирлик” Халқ Ҳаракатининг раиси Абдурҳим Пўлатовнинг укаси эди. Абдуманноб аввал мактабни, кейин Тошкент Давлат Университетини математика мутахассислиги бўйича битирди, шу соҳа бўйича аспирантурага кирди. Ўша вақтда “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг Ташаббус Гуруҳи машҳур хонанда ва шоиримиз Дадахон Ҳасаннинг уйида 1998 йил 11 ноябрда тузилди. Ўша тузилиш мажлисида Абдураҳим ва Абдуманноб Пўлатовлар ҳам бор эди.

1992 йилнинг охирги ойларида бўлса керак, Қирғизистоннинг пойтахти Бишкекда Марказий Осиё давлатларидаги ҳуқуқ ҳимоячиларинингАбдуманноб раислигидаги йиғилиши бўлди. Айнан ўшанда Қирғизистон Президенти Асқар Ақаев Абдуманноб Пўлатовни ўз олдига таклиф қилиб, у билан суҳат қилди. Аммо, Абдуманноб Қирғизистон Президенти офисидан чиқиб кетаётган пайтда Ўзбекистон КГБчилари уни зўрлаб ўз машиналарига тиқиб Ўзбекистонга олиб кетдилар. Бир неча ой ичида Ўзбекистоннинг қоғирчоқ суди Абдуманнобни бир неча йила қамаш ҳукмини чиқарди.

Аммо, унинг акаси Абдураҳим Пўлат ўз оналари қанчалик изтироб ичида эканлигини кўриб, мени ҳам қамоққа ташласалар, онам ўладиларки, деб ўйлаб, аввал бир ўзи Москвага қочиб кетди ва тезда оиласини ҳам у ерга чақириб олди.

Жаҳон давлатларининг, асосан Европа давлатларининг, ҳуқуқ ҳимоячиилари кўтарган дод-войларидан эси чиқиб кетган Ўзбекистоннинг диктатор президенти, ярим тожик Ислом Каримов Абдуманнобни қамоқдан чиқариб юборди.

Шундан кейин Абдуманнаб Пўлатов бир ўзи, кейин оиласи ҳам қўшилиб, АҚШга кетиб қолдилар. У АҚШда туриб ҳам, Ўзбекистонда демократик жараёнларни ривожлантириш, ўзбекистонликларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун курашди.

Аммо, минг афсуски, Абдуманноб Пўлатов узоқ давом этган касалликадн сўнг, 2010 йилда АҚШда оламдан ўтди. Ҳеч шубҳасиз, у ўзбек миллатининг ҳақиқий фарзанди сифатида тарихимизда қолади.

* * * * *

2.Энди расмдаги иккинчи буюк инсон, “Бирлик” фаоли ва ҳуқуқ ҳимоячиси Лутфи Йўлдошевани тилга олайлик.

Лутфи Йўлдошева 1947 йил 26 декабрда Қўқонда туғилган. Мактабдан кейин Тошкент Давлат Университетининг Химия факультетига кириб, уни 1972 йилда тамомлаган. Сўнгра у Ўзбекистон Фанлар Академиясининг Химия Технлогиялари Инстутида ва бошқа шу соҳага яқин илмий муассасаларда ишлаган, соғлиғидаги арзимас муаммолар туфайли уни 1994 йилда нафақага чиқарганлар.

У 1989 йилнинг бошлариданоқ яқиндагина тузилган “Бирлик” Халқ Ҳаракатига қўшилиб, жиддий фаоллик олиб боришга бошлади. Ўша пайтда Совет Армиясининг сафларида Россияда хизмат кўрсатаётган ўзбек аскарларига бўлган ҳурматсизлик, турли таҳдидлар ва ҳатто ўлдиришлар масаласи кун тартибига кескин кўтарилганди. Лутфи Йўлдошева ва бошқа “Бирлик”чи аёллар бу соҳада катта ишлар қилишди.

Уларнинг фаоллигини кўрган “Бирлик” Халқ Ҳаракати раиси Абдураҳим Пўлат “Бирлик”нинг аёллар қанотини ташкил этишни таклиф қилди ва аёллар бу маслаҳатини тўғри тушуниб, тезда “Бирлик”нинг аёллар қаноти бўлган “Тўмарис” ташкилотини туздилар. Бу ташкилотда буюк шоирамиз Гулчеҳра Нуриллаева, Лутфи Йўлдошева, Вазира Эгамбердиева ва Маъмура Усмонова каби аёлларимиз бор эди.

Билмаганлар учун билдириш керакки, Тўмарис эрамиздан 600 йил аввал Туроннинг Каспий ва Орол денгизлари ўртасида яшаган массагетлар қабиласи подшосининг хотини, подишоҳликнинг маликаси бўлган.

У эрининг вафотидан кейин давлатни бошқарган. Кўп йиллардан кейин ЎЗБЕКЛАР қабиласига қўшилиб кетган массагетлар қабиласи билан Эрондан келган босқинчилар қўшини ўртасида шиддатли жанлар бўлган. Дастлабки жангда Тўмариснинг ўғли Спарангиз (Спарганис) бошчилигидаги массагетлар ғолиб чиққан. Бироқ кейинги жангда форслар ҳийла йўли билан Спарангиз ва айрим массагетларни асир олишганда, ор-номусга чидай олмаган Спарангиз ўзини ўлдирган.

Тўмарис ўғлининг ҳалокатидан эсанкираб қолмай, ўз халқининг манфаатини ўйлаб, форслар шоҳи Кир II дан массагетлар юртидан чиқиб кетишини сўраган. Бироқ форс-тожик/пирсиёнлар шоҳи рад жавобини бергач, икки ўртада аёвсиз уруш бошланган.

Урушда ўзбекларнинг қаноти бўлган массагетлар ғалаба қозондилар. Форс қўшинларининг асосий қисми, жумладан, 29 йил шоҳлик қилган Кир II ҳам жанг майдонида ҳалок бўлган. Кир II нинг жасади топилгач, малика Тўмариснинг буйруғи билан унинг кесилган боши инсон қони билан тўлғазилган мешга солинган.

“Бирлик”нинг аёллар қаноти “Тўмарис” номини олгани буюк жасорат бўлди.“Тўмарис” ташкилоти афсонавий малика Тўмариснинг номини олиб, малика каби буюк ишлар қилганди.

“Тўмарис”нинг фаоллари Лутфи Йўлдошева ва Маъмура Усмонова СССР армиясида хизмат қилаётган ўзбек аскарлари ва бошқа аёлларнинг ҳуқуқларни ҳимоя қилиб, ўша пайтдаги Россия Федерациясининг раҳбари Борис Ельцин билан учрашишга ҳам муваффақ бўлганлар. Уларнинг марликлари ўзбекланинг тарихида умрбод қолади.

“Бирлик” Халқ Ҳаракати бошқа Совет республикалардаги демократик ташкилотлар билан СССРни йўқ қилишга эришгач, Ўзбекистон ҳақиқий мустақилликка эришди. Аммо, ҳаммага маълумки. Ўзбекистоннинг бошига ўтириб олган қонҳур, ярим тожик Ислом Каримов Совет замонидаги каби қонли диктатурани тиклашга бошлади.

1992 йил 29 декабрда Ислом Каримовнинг ваҳшийлари “Бирлик” раиси Абдураҳим Пўлатни ўлдиришга ҳаракат қилдилар, аммо ўлдиролмадилар. Боши ёрилган Абдураҳим Пўлат Тошкентнинг Олий бозори яқинидаги касалхонада даволанди, даволанишни Озорбайжан ва Туркия касалхоналарида давом эттирди, кейин Ўзбекистонга қайтиб келди., Аммо, юқорида айтганимиздек унинг укаси Абдуманноб қамалгандан кейин, ўз аҳволи ҳам шундай бўлишини тушунган Абдураҳим Пўлат 1993 йилнинг бошларида оиласи билан Москва ва Боку орқали Истанбулга, 1998 йилнинг бошларида АҚШга кўчиб кетди.

“Тўмарис”нинг мард аёллари демократия принциплари ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасидаги фаолиятларини тўхтатмадилар. Аммо қонхур Ислом Карим диктатурасининг босимлари остида баъзи “Тўмарис” аъзолари Ўзбекистонни тарк этишга мажбур бўлдилар.

Лутфи Йўлдошева 1996 йили АҚШ кетиб, Сиэтл, Нью Жерси, Пенсильвания штатларида, АҚШ пойтахти Вашингтонда яшади. Бу ерда Абдураҳим Пўлатов ва Абдуманноб Пўлатовлар билан учрашди.

Ўша йиллари Ўзбекистонда аҳвол яхшиланаётгандек кўрингани сабабли, 2000 йили Лутфи Йўлдошева Ўзбекистонга қайтди. Бироқ бу ерда аҳвол яхшиланмаганини кўргач, 2005 йили аввал Украинага, у ердан 2006 йили Швецияга учиб кетди.

Лутфи Йўлдошева ҳозиргача чет элларда мажбуран яшаётган сафдошлари билан, узоқдан туриб бўлса ҳам, Ўзбекистонда инсон ҳуқуқларни ҳимоя қилиш билан шуғулланмоқда.

“Бирлик”нинг аёллар қаноти “Тўмарис”нинг буюк ишлари ҳозирги Ўзбекистон давлати раҳбарларини ҳам рағбалантириб юборди шекилли, аёллар учун “Тўмарис” кўкрак нишони таъсис этилди. Улуғ маликамиз форс-тожик/пирсиёнларнинг ҳарбий кучларини ва подишоҳини дабдаласини чиқаргани билан машҳур бўлиб кетганини ҳисобга олсак, форс-тожик/пирсиёнларнинг авлодидан бўлган Шавкат Мирзиё “Тўмарис” кўкрак нишонини таъсис этиши айниқса тожиклар учун шармандалик ҳол эмасми? Шармандаликдан қочиш учун тожиклар Эронга кўчиб кетмасмиканлар? Худо сақласин!

* * * * *

Тушунтириш: Бу хабарда бир неча марта ишлатилган “пирсиён” сўзининг маъносини баъзилар тушунмаслиги мумкин. Мана шуни тушунтирмоқчимиз. Руслар “Эрон” сўзини рус тилида “Иран” деб ҳам ишлатишади, “Персия” деб ҳам ишлатишади. Яна ўша руслар “эронли” сўзини “персиянин” ҳам дейишади. Бизнинг хабарда ишлатилган “пирсиён” русчадаги “персиянин” сўзининг бироз бошқача талаффузидир.

Мана мисоллар: Русларнинг “обед” (тушлик овқат) сўзини ўзбекларнинг кўпчилиги “абет” дейшади. Бунақа нарсалар русларнинг ўзида ҳам бор. Масалан, инглизча “revolution” сўзини руслар “революция” даб айтишади.

Яъни бир миллат тилидаги битта сўзни, бошқа миллатлилар бироз бошқачорқ талаффуз билан ишлатишади.
« Олдинги хабар Хабарлар рўйхати Кейинги хабар »