Журнал Ҳаракат №5 (38) 2002. ИЧИДАГИЛАР

Сиёсат
Самад Мурод - Карвон йўлда
Самад Мурод
«Эрк» партиясининг Бош котиби
Ўзбекистон демократик форуми раисдоши



«Бирлик» халк харакати аввалги тартибда тикланиши, яъни стратегик жихатдан ўз сиёсий фаолиятини мувофиклаштириш максадида икки мустакил партиянинг бирлашуви ва бу ташаббуснинг «Бирлик» партияси фаолларидан эмас, «Эрк» демократик партияси фаоллари томонидан ўртага ташланиши дастлаб анча-мунча англашилмовчиликларга сабаб бўлиши турган гап.

1. Хукукий, айникса иктисодий жабхада чукур бўхронга учраб, шиорбозлик ва ислохатбозликдан ўзлари хам зерикиб, боши берк кўчада турган республика хукуматининг жиддий интеллектуал тартибга эга бўлган росмана мухолифатга кўзи учиб тургани йўк. Унинг тирикчилик тарзига айланиб бўлган коррупцион бошкарув тизими жамиятнинг соглом демократик тебранишларига бардош бериши жуда-жуда даргумон. Шунинг учун хам бирлашган демократик мухолифатни расман рўйхатдан ўтказиш ишлари имкон кадар кечиктириб турилиши кутилади. Биз буни яхши тушунамиз. Четдан киритилиши эхтимоли бўлган салкам икки юз миллион долларлик иктисодий ёрдамнинг бахридан кечиб кўя колишди. Оч корним – тинч кулогим.

Хукумат олдига кўйилган энг асосий шартлар бу: сўмнинг конвертацияси, инсон хукуклари кафолатининг халкаро меъёрларга якинлаштириш ва демократик эркинликларнинг таомилга киритиб, хануз таъкиб этилаётган «Бирлик» ва «Эрк» партияларининг расман адлия рўйхатидан ўтказиливудан иборат. Мазкур шартларни бажариш республиканинг амалдаги хукумати учун нихоятда мураккаб юмуш. Бундан кўра батамом воз кечишга кўп хам ошикмаётган ўта эски социалистик ишлаб чикариш усулига кайтиб ўтиш ўнгайрок бўлса ажабмас. Ахир у канча ўзини ва жамиятни айнан демократиядан, хакикий маънодаги иктисодий ва сиёсий демократиядан мухофаза килиб келмокдаку.

Бирок Ўзбекистон мустакил республика деб эълон килинган бўлса-ю уни демократиясиз бошка давлатлар каторига кўшиб бўларканми?! Нак хикилдокдан олиб турган мазкур сиёсий порадоксни на эътироф этиб, на рад этиб бўлади; кўз юмишнинг эса, асло иложи йўк. Каёкка карама, рўпарангдан чика беради.

2. Хар иккала партия таркибида хам мазкур бирлашувни хусусий карьераси учун тўсатдан содир бўлган фожеа тарзида кабул килиб «ХИЁНАТ!» дея аюханнос солувчи сиёсатчилар чикиб колишса мен асло ажабланмайман. Биз уларни хам яхши тушунамиз. Кандай хиёнат? Кимга хиёнат? Агар сиёсатчи сифатида килаётган ишларинг ўзбек халки манфаатларига зид бўлса, шубхасиз бу хиёнат! Агар аксинча бўлса, маъзур тутасиз, бу ватанпарварликдир. Умумхалк манфаати хамиша хам сенинг хусусий манфаатларингга мос келабермайди.

«Ўзбек халкини ва мавжуд хукуматни тўлаконли, соглом мухолифатсиз колдириб бўлмайди энди. Совет типидаги «демократик централизм» кандай окибатларга олиб келишини биз 70 йиллик коммунистлар даврида, колаверса унинг мантикий давоми бўлган 10 йиллик мустакиллик даврида обдон синовдан ўтказиб, билиб олдик.» (Мухолифатни бирлашишга чакирувчи «Демократик истикбол йўлида» номли декларациядан).

Истибдод, хукукий чегарасизлик, демак хукуксизлик ва бошкарувни оёкдан то бошгача чулгаб олувчи коррупция. Бир томонда мисли кўрилмаган фаровонликдан келиб чиккан тубанлик. Шундай бир шароитда ўтиш даври синовларига, катогону таъкибларга дош беролмай парокандаликка юз тутган мухолифат кучларини тўплаб, марказлаштириб, сезиларли даражада жиддий, сиёсий кучга айлантиришга уринишни хиёнатга йўйишнинг сира иложи йўк. Аксинча, ўша манфаатлари умумхалк манфаатлари билан чикишмай колган сиёсатчиларнинг фидойилигига жиддий шубха уйгонади. Бизнинг назаримизда бу шубха жуда асослидир. Мамлакатда тобора чукурлашиб бораётган бўхрон ўзининг апогеясига якинлашади. Жамият хаётининг барча стратегик жабхаларида катма-кат тикланиб келаётган муаммолар ечимини пайсалга солиш тобора кийинлашиб бормокда. Шундай бир мураккаб шароитда мухолифат ўз халкига ёрдамга келиши лозим. Демак шу пайтгача ўзларини сиёсат оламида топилмас матох килиб кўрсатиб келган баъзи мухолифат арбоблари энди чинакам сиёсат бахсига киришлари талаб этилади.

Эндиликда бу ерда хукуматга нисбатан бир ёклама иддаосиз танкид ёки тўгридан-тўгри инкор, яъни сиёсий нигилизм етарли эмас. Бугун жамият учун хакикий конструктив мухолифатнинг амалий фаолияти лозим. Шу ўринда конструктив терминини сиёсатга соф демократик позициядан ёндашувчи деб тушунишларини хохлардим, токи бизни тагин экстремистлар билан адаштириб юришмасин. Бу жуда мухим, чунки мухолифат сўзи баъзи холларда экстремист маъносида хам кўллана бошланди. Йўк, асло. Демократик мухолифатнинг сиёсий экстремизмга сира дахли йўк. Мазкур англашилмовчилик бизга жуда кимматга тушмокда.

Сиёсий мухолифатни республика хукуматининг хам эътироф этиши учун унинг фаолияти жамият хаётида сезиларли даражада таъсирга эга бўлмоги лозим. Табиийки, бунинг учун у етарли даражада кучли бўлмоги лозим. Биз айнан шу максадда бирлашиш ташаббуси билан чикишга журъат этдик.

Юкорида таъкидланганидек, факатгина сиёсий ўжарликнинг ўзи кифоя килмайди. Эндиликда демократик мухолифат фаоллари дипломатик маданият, сиёсатчилик илми ва этикаси, соглом аналитик онг хамда алохида ташкилотчилик кобилияти талаб этилади. Сабаблар анчайин жўн: Биринчидан, биз Ўзбекистон «республикасида» яшаяпмиз; Иккинчидан, думбул мухолифатчилик, яъни мухолифатчиликни йўлига имитация килиб сиёсий капитал йигиш жараёни жуда чўзилиб кетди. «Мулла йўкда мулламан, мулло бўлса йўлдаман» кабилида иш тутиш расм бўлмай колди.

Биз энди хакикий муллоларни топмасак бўлмайди. Чунки бу тараддуд учун ўтказилаётган машгулотларни шу тарзда давом эттираверишга на жамиятда, на демократик мухолифатчиликнинг ўзида вакт колмади. Шахмат ибораси билан ифодалайдиган бўлсак биз хозир хакикий цейтнот холатидамиз, мулохаза учун ажратилган вакт тугаган. Юриш эса мажбурий. «Эрк» ва «Бирлик»нинг стратегик бирлашуви ана шундай юришларнинг иккинчиси ва энг мухимидир, деб хисоблаймиз.

Адашмасам «Ўзбекистон демократлари форуми» фаолитиянинг бошланиши биринчи юриш бўлганди. Мазкур харакатлар кимларнингдир тинчини бузганлиги учун эътирозларга учрар. Бу табиий хол. Майли, улар ўз эътирозларини билдираверишсин. Демократик Карвон энди тўхтамайди. Шундогам жуда кўп вакт ва имкониятлар бой берилди. Карвон аллакачон йўлга тушган. Истаганлар унга тезрок кўшилишлари лозим.

Шубхасиз «Бирлик» раиси Абдурахим Пўлат ва «Эрк» раиси Мухаммад Солихнинг мазкур стратегик бирлашувга муносабати катта ахамиятга эга. Менга етиб келган маълумотларга кўра Абдурахим Пўлат ушбу сиёсий ходисани мамнуният билан карши олган. Бу жуда яхши ва жуда мухим. Бу билан у киши ўзининг хакикатан хам Ватан хакида, унинг эртаси хакида кайгуриб ишлаётганини яна бир бор исбот килди. Очиги биз айнан шундай муносабатни кутгандик, боиси мазкур ходисага негатив муносабат сиёсий жиззакиликдан ўзга нарса бўлолмасди хам.

Мазкур таклиф дастлаб Карши шахрида «Эрк»нинг вилоят бўлими фаоллари кенгашида мухокама килинди ва бирлашишга чакирувчи «Демократик истикбол йўлида» номли Декларация кабул килинди (Унинг матни журналнинг шу сонида бор. – Тах.). 29 сентябрь куни Шахрисабз шахрида бўлиб ўтган «Эрк» ва «Бирлик»нинг Кашкадарё вилоят бўлимларини кўшма конференциясида мазкур таклиф ўртага ташланганда хар иккала томон фаолларининг якдиллиги мени хайратда колдирди. Сўз олган хар бир иштирокчи таклифни мумкин кадар расмийлаштиришни талаб киларди. Нихоят кўшма конференция масалани демократик йўл билан хал этди.

Бирлашишга кадам кўйишни давр талаб килаётир. Демак, биз бу кадамни кўйишни бошладик. Конференция бу билан чегараланиб колмай таклиф муаллифи «Эрк»нинг МК аъзоси Дайнов Ташановни «Эрк» ва Бирлик» партияларини стратегик жихатдан бирлаштирувчи «Бирлик» халк харакати Кашкадарё бўлимига раис этиб сайлади. «Бирлик»нинг расмий макоми хакида гап кетганда алохида уктириб кайд этилдики, Харакат таркибига кирган субъектлар ўзларини олдинги расмий сиёсий макомларини саклаб коладилар. Модомики бугун давр талаби билан гоя ва максадлар муштараклигидан келиб чикиб бирлашаётган эканмиз, бу акт хеч кайси субъектнинг фаолиятдаги эркинлигини жиловламаслиги, аксинча старт чогида унинг имкониятларини бир неча карра ошириши лозим.

Илгор демократик жамиятлар тажрибасидан келиб чикиб, керак пайтда якка, керак пайтда биргаликда ўзга сиёсий уюшмалар билан демократик курашга кириш имконияти хар бир субъектда бўлмоги максадга мувофик. «Бирлик» халк харакати таркибига сиёсий партиялар билан бир каторда хукук химоячилари ташкилотлари хам кириши мумкин. Демак, Харакат имкониятлари муайян сиёсий партиянинг имкониятларидан анча кенг ва бу имкониятлар хозирги мавжуд мухитда халк мухолифатига жуда яхши кўл келиши мумкин.

Шахрисабзда бўлиб ўтган кўшма конференциянинг эртасига мен «Эрк» раиси Мухаммад Солихга бу хакда хат жўнатдим, аммо хали жавоби менгача етиб келгани йўк. Умид киламизки, у киши хам бу харакатни кўллаб кувватласалар керак. Хаётини халкига бахшида килган бир фидойи сиёсат арбобнинг бундай хайрли ишга кўшилмаслиги мумкин эмас.

Хар икки мухолифат партиясининг мавжуд кучларини бирлаштириб, давр талабига жавоб бера оладиган демократик институтга айлантириш хакидаги гаплар турли доираларда истак тарзида айтиб келинган эди. Аммо бу истаклар муайян таклиф ёки ташаббус даражасидан анча йирок эди. Ўртада монелик килиб турган асосий тўсик икки раис орасида карор топган ва тоборо кескинлашиб бораётган хусусий адоватдан бошка нарса эмас, деган фикр хам кенг таркалган.

Ёдингизда бўлса Гулливер лиллипутлар ўлкасига саёхати чогида икки империянинг конли уруши устидан чикади. Маълум бўлинишга можоро икки томон дипломатлари куймок пишириш учун тухумнинг кайси учидан чакиш масаласида бир карорга келиша олмаганидан бошланган. Агар бу ўхшатиш кимгадир малол келса мени маъзур тутсин, аммо вокеалар айнан ўхшаш бўлса мен нима килай.

Содир бўлган англашилмовчилик качондир бартараф этилиши лозим. Умумхалк хаётига дахлдор хар бир ходисага ва хар бир шахс фаолиятига вакт, тарих ўз бахосини мукаррар беради. Ягона манзилни кўзлаб йўлга тушган карвон ўн йил олдин маълум сабабларга кўра бўлинган эди. Бугун келиб бирлашишни ихтиёр килди.

Бу бежиз эмас. Гап шундаки, бўлинган холатда биз ўта демократик эркинликлар, хукукий кафолотлар хамда иктисодий маъмурчилик хукм сурган дориломон манзилга етолмаслигимизга кўзимиз етмокда. Етсакда, жуда кечикиб етамиз. Биргаликда эса говлар ва кийинчиликларни енгиб ўтиш осонрок бўлади ва биз тезрок борамиз.

Бу жўн хакикатни мухолифатнинг оддий фаоллари хам англаб етишди ва бирлашувдан мамнунликларини изхор этишди. Демак бу табиий жараён ва у бизнинг иродамизсиз хам содир бўлади. Чунки бу ХАЛК ХАРАКАТИ. Бу жараёндан кувонмайдиган ёки унга каршилик килган ўзбекни мен хеч качон тушунолмасам керак, деб ўйлайман.