Журнал Ҳаракат №1 (28) 2001. Инсон хукуклари
Толиб Ёкуб - Уч
Очилдиев Убайдулла ака Горбачевнинг «кайта куриш» даврида мехнаткаш халкнинг кукрагига хам шамол тега бошлаганини биринчилар каторида сезди. Бу орада «Бирлик» халк харакати Узбекистонда фаолият бошлаганини эшитиб, унинг олийжаноб максадларини англагач, озодлик курашига бажону-дил кушилди. Бутун хаёти мехнат билан утган Убайдулла ака Куконда «Бирлик» халк харакатининг энг фаол аъзоларидан бирига айланди. Академик М.Мухаммаджонов ва профессор О. Каримов бошчилигида «Озод дехконлар» партияси тузилганда Убайдулла ака унга онгли аъзо булиб кирди.

Албатта, Убайдулла аканинг сиёсий фаолияти янгиланишга тиш-тирноги билан карши турган хукуматга ёккан эмас. «Озод дехконлар» партиясининг Кукон шахрида утажак Курултойи куни эрталаб соат 5 да миршаблар Убайдулла ака (ва бошка купгина одамлар)ни уйидан олиб кетишиб, Курултой утгунча милицияхонада ушлаб туришди ва Курултойда катнашишдан махрум этишди. Убайдулла ака хозирга кадар «Бирлик» халк харакати ва «Озод дехконлар» партиясига содиклигича колди.

Убайдулла аканинг оталари Очилдихужа Гофуров уз даврида исломий илмни мукаммал эгаллаган уламо ва бир пайтнинг узида уз билак кучига ишонган катта дехкон булиб утганлар. 1931 йилдан бошлаб совет хукумати бу инсонга изчиллик билан тазйик утказа бориб, дастлаб 4,5 гектар ерини, кейинрок эса бор мол-мулкини мусодара килди. Боз устига, 30-нчи катагон йилларида Убайдулла аканинг амакилари Мадаминхужа Гофуров хар жума куни ёшларга диний билим берганлари учун узок муддатли камок жазоси берилиб сургун килинган.

Узбекистонга демократия учкунлари кириб кела бошлаган йилларда одамлар орасида: «Хукумат 30-нчи йилларда тортиб олинган ерларни уз эгаларига кайтарар эмиш» деган гаплар айланиб колди. Бу гапларга ишонган Убайдулла ака 1992 йил 6 февралда мамлакат Президенти номига мактуб йуллаб, отасининг тортиб олинган 4,5 гектар ерни кайтиб беришни суради. Президент девонидан 19 кундан кейин Убайдулла акага хат келади ва унда куйидаги сузлар бор эди:

«Хурматли Убайдулла Очилдиев! 30- йилларда мусодара килинган ер, мол-мулкни эгаларига кайтиб бериш хакида хали карор чиккан эмас. Лекин сиз колхоз рахбарияти билан келишган холда ер олиб ишлашингиз мумкин».

Убайдулла ака хатни колхоз раиси Ибрагимов Юнусжонга олиб бориб курсатмасданок унинг узи ва бригадир булиб ишлайдиган отаси Ибрагимов Уринбойлар Убайдулла аканинг уйига кириб келишади. Колхоз раиси: «Ерлар хусусийлаштирилади, деган гап бор. Шундай булса, отангиздан тортиб олинган уша ерни оласиз, хозирча Коронгулик бог урнида ишлайверинг. Сиз мехнаткаш одамсиз, сиз удда килишингизга ишонаман» -деди. Сатхи салкам 2 гектар булган, халк орасида «Коронгулик бог» деб аталиб келинган бог 1956 йилгача бор булиб, куз нам келганлиги учун мачит ва хатто одамларнинг уйларида пахта куритгич (сушилка)лар курилган ва деярли барча боглардаги дарахтлар кесилиб, пахта куритишга ёкиб юборилган, собик гузал боглар ахлатхоналарга айлантирилган эди.

Турли корхоналар ахлатхонасига айланган Коронгулик бог бехисоб ахлати билан Убайдулла акага берилди. Мехнатга урганган Убайдулла ака уз кучи ва пулига Коронгулик богни ахлатдан тозалаб 2000 ошик терак, 263 туп шафтоли, 191 туп урик, 135 туп анор, 60 туп анжир, 30 туп ёнгок, 25 туп хурмо, 20 туп бехи, 20 туп гилос, 20 туп олча, 15 туп олма, 12 туп жийда, 2 туп олхури, 1 туп нок, 50 туп тут, 78 туп тол дарахт экди. Мевали дарахтлар бехато мевага кирди. «Коронгулик бог» хакикий Ёруглик богига айланди.

Карилигимни уз кучим ва пулим хисобига яратган богимда утказаман, деб ният килиб юрган Убайдулла аканинг ниятлари пуч булиб чикди. Убайдулла ака советлардан кейин шаклланган хукумат олдингисидан шафкатсизрок, очкузрок, инсофсизрок эканини кеч тушуниб колди.

1999 йил кузи сиёсий сохада Узбекистон учун ташвишли келди. Киргизистон тогларига куролланган узбек мухолифати кириб кела бошлади ва хукуматга жиход эълон килди. Узбекистон хукумати зудлик билан Фаргона водийси, жумладан Куконга харбий кисмлар жойлаштира бошлади. Убайдулла ака боги билан ёнма-ён булган поликлиника ва олий укув юрти бинолари харбий кисмга берилди. Богнинг 70 сотих майдони хам харбий кисмга олиб берилди. Убайдулла аканинг куп йиллик мехнатини хеч ким эътиборга олгани хам йук. Сиёсат инсон хукукларини хурмат килишга эмас, балки зуравонликка асосланган мамлакатда бу хали халво эди.

Нормал демократик жамиятда инсоннинг шунча йиллик халол мехнати билан улкан бог яратганини, бунинг устига у мутлако ташландик ерни кайта ишлаганини, унга уз ёнидан пул сарфлаганини эътиборга олинади. Бу инсонда ерни эгаллаб туришга рухсати булмаган такдирда хам, жамият рахбарлари унга бу ерни конун доирасида хусусийлаштириб беради ва ундан жамият фойдасига солик олиб туради. Бу - нормал демократик жамиятда содир булади, бирок каралаётган вокеа Узбекистонда, янада аникрок айтсак, Куконда содир булаётганини эсимиздан чикармаслигимиз керак.

Убайдулла аканинг оркасида суянадиган тоги йук - буни Кукон шахар хокимиятида хам билишади. Узбекистон «демократияси» шароитида оркангда суянадиган тогинг булса, ёки хамёнингда пулинг булса ...

Кукон шахар хокими жаноб А.Хужаев 2000 йил 1 июнда «Шахримизнинг маъмурий чегарасида жойлашган рухсатсиз эгаллаб олинган ер майдонларини кайтариб олиш ва ундаги курилмаларни кучириш хакида» номли № 251 карор чикарди. Куп утмай, яъни 14 июнь куни шахар ер ресурслари хизмати бошлиги Э.Камалян Убайдулла акага «... хокимнинг ... № 251 карори билан ... рухсатсиз эгаллаб олинган ер майдони кайтариб олинади. ... , акс холда тегишли хужжатлар шахар халк судига топширилиб, УзР ЖК нинг 229-моддаси билан жиноий жавобгарликка торти-лишингиз мумкинлигини огохлантирамиз» деган дагдагали хат юборади.

Э.Камалян хати топширилгандан кейин бир кун утгач, Убайдулла аканинг уйига 11 одам (улар орасида милиция ходимлари хам бор эди) кириб келишиб: «Бу бог хокимиятда «кимошди» савдосига куйилиб сотилди, дархол бу ерни бушатинг, чикиб кетинг», деб ультиматум куйишди.

- Бог «кимошди» савдосида сотилган булса, сотилганлик хакида хужжат курсатинг, - деб талаб килди Убайдулла ака. Келган одамларнинг бирортаси хам хеч бир хужжат курсата олмади.

Бу вокеадан олдин шахар хокими Убайдулла акани чакиртириб: «Харбий кисмга утган 70 сотих ерингиздаги дарахтлар учун харбий кисм сизга 139 минг сум пул тулаши керак. Шу пулни харбий кисмдан талаб килиб олинг», - деди. Харбий кисм командири эса: «Богнинг бу кисмини бизга хокимият берган, пулни сизга хокимият берсин», деб Убайдулла акани яна хокимиятга кайтарди. Убайдулла аканинг сарсонлик кунлари ана шундан бошланди.

Убайдулла акага 139 минг сум пул тулаш у ёкда турсин 23 сентябрь куни харбий кисм командирларидан Усмонов бошлик 30 нафар аскар Убайдулла аканинг богнинг харбий кисмга утган булаги ичидаги уйини бузиб ташлашди.

Хокимнинг кими куп - кариндош-уруги, ошна-огайниси куп. Хозирги кунда Узбекистоннинг хамма жойларида «эрка» хокимлар одамларнинг ерлари, корхоналари, дуконлари, машиналари ва бошка шахсий ва хусусий мол-мулкларини мусодара килиб, уз кариндош-уруг ва ошна-огайниларига бериб ёки сотиб юбораётганлари хакида мисоллар исталганча. Бундай зуравонлик, муттахамлик, очикдан-очик угирлик ва инсон хукукларининг купол бузилиши нафакат хокимларнинг «эркалигидан», балки хукумат сиёсати шу йуналишда эканлигидан содир булмокда. Бундай бебошликларга «конуний» тус бериш максадида уларни хокимлар измидан чикмайдиган судлар кули билан килмокдалар.

28 ноябрь куни Кукон шахар судьяси О.Ишматов

«Даъвогар Кукон шахар ер ресурслари хизмати булимининг жавобгар Очилдиев Убайдуллага нисбатан узбошимчалик билан эгаллаб олган ер майдонини бушатиш хакидаги аризаси каноатлантирилсин.

Очилдиев Убайдуллага Кукон шахар Шарк мавзеси худудидаги узбошимчалик билан эгаллаб олинган 1,94 гектар ер майдонини бушатиб бериш мажбурияти юклатилсин» деган карорни кабул килган булса, суд карорида «Карордан норози томонлар йигирма кун ичида Кукон шахар суди оркали Фаргона вилоят судига шикоят киритишга хаклидирлар» деган банд булишига карамай, бир хафтадан кейин, яъни 5 декабоь куни Кукон шахар суди суд ижрочиси А.Умаров Убайдулла ака ва Кукон шахар Ички ишлар булими бошлиги, милиция полковниги А.Кундузовга ушбу ОГОХЛАНТИРИШ ХАТИни топширади:

«1. Кукон шахар А.Навоий кучаси 168 уйда яшовчи Очилдиев Убайдуллани огохлантиради: Агар Сиз Кукон шахар Шарк мавзесидаги 1,94 гектар ер майдонини уз хохишингиз билан бушатиб куймасангиз, суд карори мажбурий равишда ижро килинади. Ер бузиш тайинланган кун уйда булмаслигингиз суд карорини бажаришга тускинлик килмайди.

2. Кукон шахар ИИБ бошлиги А.Кундузовдан Ер бузиш тайинланган куни милиция худуд нозири хамда милиция наряди билан таъминланиши суралади.

3. Ерни мажбурий равишда бузиш 27.12.2000 куни соат 10.00 га тайинланган булиб, Кукон шахар Шарк мавзесидаги 1,94 гектар ер майдонида булиб утади».

Ана шундай. Онангни кози ... са, додингни кимга айтасан?!!!

Афсуски, бу - Узбекистоннинг хозирги куни.

Баъзан одамларнинг: «Фалон жойда тартибсизликлар булибди, тугун жойда тартибсизликлар булибди» деганини эшитиб коламиз. Америкалик, инсон хукукларини сунги нафасигача химоя килган Мартин Лютер Кинг: «Тартибсизликлар - уз пайтида тингланмаган одамларнинг овозидир» деган гапи маълум ва машхурдир. Буюк инсоннинг бу фикри устида куконлик (ва бошка) хоким ва судьялар бироз уйлансалар ёмон булмас эди.

«Инсон Хукуклари Умумжахон Декларацияси»нинг муаллифлари инсон хукуки улкан сиёсий ва иктисодий категория эканлигини англаган холда унинг Кириш кисмига:

«Инсон зуравонлик ва мустабидликка карши охирги чора сифатида исён килмаслиги учун унинг хукук ва эркинликлари конун доирасида таъминланиши керак» деган ёзувни киритганлари хар бир хоким ва судьяни уйлантириши хам керак, деб уйлаймиз.

Убайдулла ака Очилдиев мисолида бир нарса яккол кузга ташланади. Бундай хатти-харакатларни 80-чи йиллар охири ва 90-чи йиллар бошида озодлик ва демократия учун курашган инсонлардан Узбекистон хукуматининг УЧ олиши, деб тушуниш мумкин.

Юкори нуфузли рахбарлар уз чикишларида совет давридаги зуравонликларни коралашадилар. Бу - тугри. Бирок 30-чи йилларда Убайдулла аканинг оталари Очилдихужа Гофуровнинг ерларини коммунистлар тортиб олгани мустамлака шароитида ажабланарли булмаса, 2000-чи йилда эса Убайдулла аканинг богини мустакил Узбекистон хокимлари тортиб олаётгани гоят ажабланарли холдир.