26 August 2016
08:53 - АҚШдаги президентлик пойгасида ҳали ҳам демократ Клинтон республикачи Трампдан олдинда, аммо кўп нарса чалкаш

Reuters Агентлиги 8 ноябрда бўладиган президентлик сайловлари олдидан давомли ўтказиб келаётган сўровномаларнинг 14-18 август кунлари ўтказилган охиргисида сайловчиларнинг 42 фоизи Клинтонга, 34 фоизи Трампга овоз бермоқчи эканлигини аниқлаган эди. Кеча бу агентлик сайловларга оид бошқачароқ тадқиқотлар натижаларини эълон қилди.

Уларни тушуниш учун АҚШдаги президентлик сайловларига оид қуйидаги фактларни билиш керак.

Сайловлар тўрт йила бир марта ноябрь ойининг биринчи душанбасидан кейинги сешанба куни ўзтказилади. Бу йил бундай кун 8 ноябрга тўғри келмоқда. Шу куни аслида президент эмас, АҚШ штатларидан “президент танловчилари” деб аталадиган вакиллар сайланади. Танловчиларни сайлаш, кейин улар йиғилиб президент ва вице-президентни сайлаш механизми анча мураккаб, аммо соддароқ қилиб айтилса, бу механизм қуйидагича ишлайди.

Ҳар бир штатдан сайланадиган “танловчилар”нинг сони бу штат тарафидан Конгресснинг икки палатаси – Сенат ва Вакиллар Уйига сайланган сенатор ва конресменларнинг умумий сонига тенг. Сенатнинг 100, Вакиллар Уйининг 435 аъзоси борлигини ҳисобга олсак, танловчиларнинг сони 535 бўлиши керак. Аммо, пойтахт Вашингтоннинг Конгрессда вакиллари йўқ, шу сабабдан унга алоҳида қонун бўйича, 3 нафар танловчига эга бўлиш ҳаққи берилган. Демак, танловчилар сони АҚШ бўйича 538 бўлади.

Айнан шу танловчилар умумхалқ сайловлардан 41 кун кейин Танловчилар Коллегияси сифатида тўпланиб, президент ва вице-президентни сайлашади. Аммо, штатлардан сайланган танловчилар қайси номзодга овоз беришлари аниқ бўлгани сабабли, 8 ноябрдаги сайловларнинг натижалари ким президент бўлишини аниқ кўрсатади.

Демак, Танловчилар Коллегиясининг йиғилиши расмиятчилик учунгина бўлади. Бирон сабаб билан Сайловчилар Коллегияси президентни сайлай олмаса, президент АҚШ Конгрессининг қуйи палатаси – Вакиллар Уйи тарафидан умумхалқ сайловларда энг кўп овоз олган 3 номзоддан бирини танлаш йўли билан аниқланади.

Конституцияга кўра, танловчилар АҚШ штатларининг қонунчилик органи мажлисларида ёки умумхалқ сайловларда сайланиши мумкин. Аммо, АҚШда танловчиларни умумхалқ сайловда сайлаш ҳеч ким бузмайдиган анъанага айланиб кетган. Демак, бу йил 8 ноябрда ҳамма штатларда умумхалқ сайловлари бўлади, айнан шу сайловларда Танловчилар Коллегиясининг таркиби ва бу коллегия тарафидан ким президент қилиб сайланиши аниқ бўлади. Яъни, 8 ноябрдаги умумхалқ сайловларда 270 ёки ундан ортиқ танловчига эришган номзод президент бўлади.

Аммо, Танловчилар Коллегиясининг мажлисида АҚШ президенти яширин овоз бериш йўли билан сайланишини ҳисобга олсак, танловчилар ўз сайловчиларнинг топшириғини бажармасдан, истаган номзодга овоз беришлари мумкинлиги, уларни ҳатто сотиб олиш эҳтимоллиги борлигини кўрамиз.

Бу тафсилотли маълумотларни беришдан мақсад – АҚШдек демократик давлатда президент сайловлари қандай чалкашликлардан иборат эканлигини кўрсатиш эди. Reuters Агентлигининг юқорида тилга олинган янги тадқиқотлари натижалари эса, жуда оддий.

Уларга кўра, шу кунларда сайловлар бўлса, Ҳиллари Клинтон учун овоз берадиган 268 танловчи сайланар экан. У ҳолда, айнан Клинтон президент бўлишининг эҳтимоллиги жуда катта. Трамп эса, камида 179 танловчига эга бўлади ва унинг сайловларни ютқазиш эҳтимоллиги катта. Аммо, сайловларга ҳали 10 ҳафта бор, жуда кўп нарса ўзгариши мумкин ва ўзгарса керак.