Жахонгир Мухаммад - КУВГИН (романнинг давоми).
Сайлов "Катта"нинг фикри-зикрини чулгаб олганди. Бир ук билан икки кушни уришим керак, деб уйларди у. Сайлов сандигидан истаганим чикади, лекин бундан фойдаланишим зарур. Камида ун беш-йигирма йилни кафолатлашим керак. Агар сайловни мукобил тарзда утказсам, биринчидан демократияни бахона килаёган Гарбнинг огзига латта тикиб куяман, иккинчидан эса атрофимдаги жумхириятларнинг "Катта"ларини мот киламан, чунки улар мукобил номзодларсиз сайлов утказмокдалар. Икки уч номзодни уртага чикараман, баъзилари сайлов арафасида чекинадилар, бу мухолифатнинг дод- войини босиб юборади. Умуман мухолифатнинг шакар томирини топиб, эзиб ташлашим шарт. Буларнинг кон томирини кесиб куйиш узимизнинг конимиз камайиб кетмаслиги учун хам зарур.
"Катта" "унг кули"га айланиб колган Салимовни чакирди:

- Мухолифатнинг кучи каерда? - деди.

- Асосан талабалар орасида ташкилотланганлар.

- Х а, кучли мухолифимиз талабалар. Улар эса пойтахтда, бурнимизнинг тагида. Институт, университетларни вилоятларга кучирмасак бугун кузгалишмаса эртага ёкамизга ёпишишади. "Кора кучлар", душманларимиз, хоинлар, мухолифат учун улар х ар доим потенсиал куч. Уларни бартараф этамиз. Аммо бу ишни сайловдан кейин амалга оширамиз.

- Сайловда талабалар хар кандай хунар курсатишлари мумкин. Уларнинг ва укитувчиларнинг ораларида одамларимиз бор. Талабалар сайловда мухолифатни куллаш учун харакат килишмокда. Шавкат Темур олтмиш минг имзони асосан улардан туплади.

- У имзо туплаган булса, сиз бармогингизни суриб утиравердингизми? Бирор бир тадбир уйламадингизми?

- Москвада ишлаб келган Саиджоннинг бу хусусда жиддий планлари бор. Уни сайловга тайёргарлик буйича талабалар шахарчасига юборгандим. Кечкурун кабул килиб, фикрларини эшитсангиз, деган истагим бор эди, - деди Салимов.

- Саиджон деганингиз ишга янги олинган ёрдамчи болами?

- Бола булса хам анча кув чикиб колди. Бу муаммо хусусида ишимизни енгиллатадиганга ухшайди.

- Бупти, кечкурунни кутиб утирмайлик. Уни каерга юборган булсангиз, чакиртиринг,- деди "Катта".- Шавкат Темурга келсак, уни руйхатага олиш йук. У зимизнинг одамлардан икки-уч кишини номзод килиб курсатамиз.

- Менимча Исо Холисдан фойдаланиш керак. Овми одам, лакиллатамиз.

-"Катта"лик хавасига берилиб, чегарадан чикиб кетмасин. Гапирган гапини билиб гапирсин, ушанда ун-ун беш фойиз овоз берамиз. Иложи борича узи тугилиб усган вилоятдан олди, деймиз. У шанда сайловнинг натижасидан унинг узи хам шубха килмайди.

- Лекин халк тула сизга овоз беради, - деди Салимов томогини кириб.

- Биламан, аммо дунё биздан ёлгонни истаяпти. Улар ростга ишонишмайди-ку?! Шу сабабдан менинг хаккимдан бироз унга берамиз, ушанда демократия булади. Майли, бу мухим эмас, сиз шу Саиджонни топинг.

* * *

Исо Холис узи тугилиб усган вилоятга боришдан олдин "Катта" билан учрашди. "Катта" уни кучоклаб, багрига босар экан:

- Мен билан орани бузмай турсангиз, келажак сизники. Мен сузида турадиган угилболаман,- деди.

Исо Холис мийигида жилмаяр экан:

- Биз партиямизни энди курдик, яхшилаб оёкда туриб олайлик. Ана ундан кейин сайловга кирсак булади,- деди. - Хозир сизнинг гапингизни икки килмаслик учун рози булдим. Юртимда утказадиган учрашувлардан кейин номзодимни оламан.

Аслида Исо Холисни чучитаётган мухолифатнинг бошка канотидан келаётган босим эди. "Агар сен номзодингни олмасанг, диктаторнинг демократик йул билан сайландим, дейишига сабабчи буласан. У бутун дунёни алдамокчи," дейилган гаплар уни безовта килаётган эди. Кунгли хакикатдан хам сарой уйинига кираётганини сезса-да, балки бу уйиндан корли чикарман, дея хавотирларини менсимаётганди.

- Сайлов утиши билан сизни Вазирлар махкамаси раисининг уринбосари килиб куяман. Бунинг учун сайловга киришингиз шарт. Акс такдирда сизни коралаб юрган тирранчалар хам мансаб сураб келишади. Ишончим комил-ки, сайловда сизга хам овоз беришади. Шунинг учун номзодимни оламан, деган гапларни бир четга куйинг, балки ютиб колишингиз хам мумкин. У холда мен сизнинг маслахатчингиз булиб ишлайман. Факат сайловолди учрашувларида бир-биримизнинг кунглини хира киладиган гап-сузлар килмайлик, - деди "Катта" бамайлихотир охангда.

- Бир партиянинг раиси, колаверса,"Катта"лик учун номзодини куйган киши Вазирлар махкамаси раисининг уринбосари булса, унинг устидан кулишади,- Исо Холис "савдо" килишнинг пайти эканлигини хис килди ва "Катта"нинг "оёгини босди".

"Катта" мансаб ваъда килишда сахий эди. Шу боис Исо Холиснинг "оркасини силай" бошлади.

- Чет элларда "Катта"ликка номзодларга йирик микдорда пул беришади. Бу пора эмас. Куллаб кувватлаш учун холисанилло, юракдан, самимият билан бериладиган нарса. Шу бахона билан сизга хам куп нарса келади. Чет элда ватандош биродарларимиз оз эмас. Уларнинг ёрдами билан оёкда туриб оласиз. Колаверса, сизни парламент раислигига келтираман. Иккаламиз биргалашиб, иш юритамиз. Хозир эса буни ювайлик, - дея "Катта" Исо Холисни ичкаридаги хонага бошлади. - Шохидлик учун дустингиз, хамюртингиз шоир Эсон Бекжонни хам чакирамиз. Аммо ички ичишга ярамайди. Бир марта ичгандик, кизариб шолгомга айланди. Аллергияси бор экан.

Улар бир шишани бушатиб булишганда, "Катта" Исо Холисни кучоклаб:

- Уйларни олдингизми? - дея суради. - Иккаласини хам марказдан беришсин, дея буюргандим. Олган булсангиз, кейинги кадахни шунинг учун ичамиз, - деди.

Исо Холис "Олдим, олдим!" дея кадахини кутарди.

- Чет элдан келадиган пулларга эса икки-учта ховли олиб куйинг. Энди капитализм тузимига утаяпмиз. Бой булмасангиз одамларни оркангиздан эргаштира олмайсиз.

Исо Холис "Катта"нинг хузуридан чикканда, аранг оёкда турган булса-да, Эсон Бекжонга:

- Жафар Нимжонни топ, - деди.

Жафар шамол "килт" этса, саккиз кун уйидан чикмай ётиб коларди. Шунинг учун хам унинг исмини айтишганда, албатта "Нимжон" лакаби кушиб айтиларди. Бора-бора бу унинг тахаллусига айланди. Узи хам бу сузни эшитганда, севинадиган булди. Жафарнинг отаси угирлик килиб, камалиб кетганди. К амокдан чикиб, узок юртларда бир аёлга уйланди. Жафар уша аёлнинг "этагига" осилган эди. У улгайиб катта булгач, угай отасининг юртига кайтди. Угай отаси Исо Холиснинг амакиси эди. Исо Холис Жафарнинг бошини силади. Жафар унинг ёнида огиз-бурнини ялаганча, аккиламай турадиган нимжон кучукчадек, пилдираб юрарди.

Исо Холис узи тугилиб усган юртига Жафар Нимжон билан бирга келди. Уларни катта тантана билан кутиб олишди. Учрашувдан олдин шахар айланиб, музейга киришди. Музей мудири тарихий ашёларни курсатар экан:

- Мана бу тангага диккат килинг, - деди.- Бу танга кимнинг кулида булса, хокимият хам унинг кулига утар экан. Танганинг икки минг беш юз йиллик тарихи бор. У соф олтиндан босилган булиб, жуда хам инжа накшлар билан тулдирилган. Инсоннинг бошидаги сочни санаб булмаганидек, бу танга юзидаги накшларни хам санаш кийин. Бу кадар махорат ва бу кадар кобилият билан тайёрланган бу танганинг дунёда тенги йук. Авваллари юртимиз бир бутун экан, Султон вафот этгач фарзандлари орасида бу танга учун говга бошланибди. Говга урушга айланибди ва Султонликни Хонликларга булиб юборибди. Хонликлар орасида бир неча йиллар давомида ана шу танга учун омонсиз урушларда дарё-дарё кон тукилибди...

Жафар Нимжоннинг кузи чакнаб кетди. У пилдираганча Исо Холиснинг ёнига келди. Исо Холис тангадан кузини узолмай тургани учун уни пайкамади хам. Жафар нимжон Исо Холиснинг кадимий нарсаларга учлигини яхши биларди. Уйи худди музейга ухшарди. К адимий мис лаганлардан тортиб, олмос пичокларга кадар катор килиб, териб куярди. Хотини Наталя хам ана шундай осори-атика ашёларга ошик эди. Шу сабаб Жафар Нимжон бирданига уч куённи ураман, деб уйлади. Тангани олсак, хам хокимиятни кулга киритамиз ва акахоним билан "янгашка" узимга бир умрга боглаб оламан, деган фикр хаёлига махкам урнашди. У айланиб, мудирнинг ёнига келди:

- Сиз, каердансиз? - деб суради.

- Шу ерда тугилиб усганман, - деди мудир.

- Х окимият доим бошка вилоятдан чиккан ажур-бужур одамларнинг кулида булди. Доим бизни эзиб келишди. Отамни хам ушалар сургун килган. Бизни доим четлаб келишди. Мана энди орамиздан битта лидер чикди. Хаммамиз тиш-тирнок булиб, уни куллаб-кувватлашимиз керак. Бу тангани унинг кафтига куйинг, хокимият унга утсин,- деди Жафар Нимжон.

Исо Холис ростдан хам хокимият сохиби булгандек, кувониб кетди. Мудир эса шошиб колди. Нима килишини билмаган мудир, Жафар Нимжонниг кулогига пичирлади:

- Бу танга бу ердан чикса, менинг бошим учади. Шу танга учун музейга бир нечта коровул куйганмиз.

- Сиз кучадаги одамга эмас, булажак "Катта"га бераяпсиз. Бу музей нима эмиш? Эртага сизни ана шу музейлар буйича вазир этиб тайинлаймиз. Аллох ваколатни бизга берди, бу мамлакатни энди биз бошкарамиз,- деди Жафар Нимжон буш келмай.

Орага Исо Холис кушилди:

- Хокимиятни олганимиздан кейин девонда бу танга учун махсус кушк курамиз. Хокимиятнинг бизга ана шу танга билан келганини унутмаслигимиз учун бу кушкни кузимизга якин жойда курдирамиз. Колаверса, бу танга уз мох иятига хизмат килиши керак.

- Ундай булса, чикаверишда тангани укамизга бераман, - деди мудир овозини баландлатмай. - Оркада одамлар куп. Тангани Жафарбекка берсам, у киши дуо укиб, сизнинг кафтингизга куядилар.

- Окшом, бу кишини хам учрашувдан кейинги зиёфатга олиб келасан, - деди Исо Холис Жафар Нимжонга. - Дуони узлари укийдилар. - У шундай деб хириллаб кулганча, музейнинг бошка жойларини айланмасдан оркага чикди. Хали сайловга бир неча кун борлигига карамай, Исо Холис узини "Катта"лардек хис кила бошлади.

- Пойтахтга телефон кил. Бизни кутиб олишга вилоят рахбарининг узи чикмаганини протесто этишсин. Уринбосарларни огохлантир, харакатни кучайтиришсин, энди буш келиш йук, - деди Жафар Нимжонга. Исо Холисдан топширик олган Жафар Нимжон пилдираганча, телефон кидириб кетди.

* * *

Салимов шоша-пиша Саиджоннинг хонасига келди:

- Телефон жирингласа, олма. Сени талабалар шахарчасида, деб айтдим. Омадинг келди, жиян. "Катта" сендан талабалар шахарчаси буйича фикр сурайди. "Бу ишни бизга ишонинг, хал киламиз,- дейсан.- Сайловдан бир хафта олдин талабаларни татилга чикарамиз. Шу бахонада олдиндан овоз бериб кетишларини таъминлаймиз. Сандик уларнинг кимлигини курсатади. Агар купчилиги мухолифатга овоз берган булса, укитувчиларнинг орасида одамларимиз бор, кичкина жанжал чикарамиз ва унга сиёсий тус бериб, олий укув юртларини вилоятларга таркатамиз", - деб "Катта"ни ишонтирасйан. Талабалар ичида жиддий норозилик бор. Гугурт чаксанг ёниб кетади. Учиришни эса истаганимиздек амалга оширамиз.

Улар бу фикрни ипидан игнасигача обдон уйлаб олишди. Кейин "Катта"нинг хузурига чикишди.

- Факат гугурт чакиш сайловдан кейин,- деди "Катта".- Талабалар шахарчаси - бомба. Бир учкундан портлаб кетиши мумкин. Шу боис учкун ёкмасдан ишни тутун билан хал килиш керак. Бу ишга Жонибековни хам сафарбар этинг. Агар бизнинг командада булса узини курсатсин. Бошка хеч ким билмасин. Кейин вокеани "кора кучлар"га тункаймиз ва улардан хам кутиламиз, - деди "Катта".

- Яна бир хабар бор, - деди Салимов ийманиб. - Пойтахтга келтирамиз, деганингиз кимматбахо тангани Исо Холисга беришибди...

- Нега бу хабарни оркага ташлаб утирибсан? Етти кун ухласанг хам бундай ишнинг режаси тушингга кирмайди. Бурнидан илинибди. Хозирча индаманглар. Вакти келганда, дорга осиш учун сабаб булади бу. Мен унга тангани кандай килиб кафтда тутишни ургатиб куяман. Аммо танганинг изини йукотманглар, - деди "Катта".

* * *

Миртемир истеъфо хаккидаги аризани ёзди-да кейин йиртиб ташлади . Ёш боланинг килигига ухшаб колаяпти, харакатларим, деб уйлади. Хар уч кунда ариза ёзиб юраман-ми? Хуш, нима килишим керак? Барибир аризамни кабул килмайди, бирор бахона топади. Юзини бужмайтириб, кузимага лук термулгунча алдайди. У зи хам рохат килса керак: бу тирранчани боплаб алдадим, деб. Аслида бу одам ё санъаткор ва ёки режиссёр булиши керак эди. Театр ёки кинода рол олса, унинг махорати олдида хеч ким ип эшолмасди.

Инсон гапирар экан самимий сузлари калбининг дарин нукталаридан окиб келади. Ёлгон эса бугзидан юкорида пайдо булади, шу сабабдан хам умри калта. Х атто ёлгоннниг муаллифи хам бир неча кундан кейин уни унутади. Лекин "Катта" фаркли. Унинг ёлгони калбидан отилиб чикади, бу ёлгон кузларида, юзида, харакатларида самимият тусини олади. Шу боис хам у санъаткор булганида мана ман деган артистнинг лукмасини огзидан оларди. Балки якин юз йилда тенги уртага чикмайдиган уйинчига айланарди.

Агар у режиссёрликни танлаганда, унинг хаёлларида тугилган асарлар мисли курилмаган даражада муъжизавий буларди. Вокеаларнинг кутилмаганда узгариши, ходисаларнинг шиддати, харакатларда хеч кимнинг хаёлига келмаган бурилишлар хаммани лол килиб куярди. У яратган кинофильм ёки театрлар йиллар давомида экран, сахнадан тушмасди. Э, э тухта, сен хам ана у ёш иктисодчи Фарход Кузиевга ухшаб "Катта"ни Нобел мукофотига номзод килиб курсатадиганга ухшайсан. Болта тушгунча кунда дам олади, деганлар. Сен хам фурсат топиб хаёлга берилиб кетдинг. Вахоланки, болтанинг зарби якин! Бу зарбдан ё кутилишинг ёки кундага айланиб, чидашинг, у билан бирга кон симиришинг, охир окибатда чуриб кетишинг керак. Лекин кандай килиб бу зарбдан кутиласан?

Миртемир бир неча кун ишга чикмади. Девондан келган кунгирокларга "хастаман" деб жавоб килди. Якшанба куни эди. Ёмгир ёгаётганди. Ташкаридаги рутубат Миртемирнинг кунглига хам чукканди. У сикилганча ёмгирнинг ёгишини кузатарди. К изик, деб уйлади у, кимдир ёмгир товушидан мусика охангларини топади, яна кимдир ёмгир остида шалаббо булишни истайди. Хар холда дарди йук инсонларнинг орзуси бу. Дардлилар учун эса ёмгир куз ёшларини эслатади. Дардлига кушилиб дунё хам йиглаётгандек булади.

Сайлов хам уйинга айланди. Янги йил байрами арафасида утган сайловда дунёга томоша курсатилди. Усти ялтирок, ичи калтирок сайловдан чикадиган натижа хаммага аён эди. Шундай булса-да махсус сценарий ёзиб, уйин курсатилди. Миртемир шу лахзада сайлов хангомалари хаккида уйлагиси келмади. Гуё ташкарида ёгаётган ёмгир бу хотираларни ю виб кетаётгандек эди.

Телефоннинг жиринглаши ёмгирнинг сасларини ютиб юборди. Телефон килаётган Майнов эди.

- Миртемир ака, кечкурун "Катта" чет элга кетаяптилар. Хабарчилик кумитасини кайта тузиш хаккида фармон лойихаси тайёрлашни истадилар. Колаверса, сиз билан алохида сухбат килмокчилар.

- Биласизми,- деди Миртемир.- Сизга очигини айтаман. Мен девонда ишламайман.

- Биламан, кийналиб юрибсиз. Лекин масалани бундай кескин килиб куйиш мумкин эмас. Кочиш учун хам аввал йулни белгилаш керак. Таваккал килиб бир кучага кирсангиз у куча ё борса келмас ёки боши берк булиши мумкин. Бугун "Катта"нинг кайфи арши аълода, нима истасангиз мухайё булади. Хатто кочиш учун йул курсат, десангиз хам ёрдам киладилар, - деди Майнов.

Булар хамирдан кил сугиришни билишади, деб уйлади Миртемир. Максади мени девонга чакириш. Агар бошка бири булганда бахона билан кутилиш мумкин, лекин Майновнинг копконига тушган оёкни сийириш осон эмас. У барибир йулини топади, йук деганингга кунмайди. - Миртемир ака, подъездда машина кутиб турибди, сокол олмасангиз хам булади, "Катта"нинг узлари хам уй кийимида келдилар. Соколни хам кечкурун йулга чикишдан аввал оладилар. Мен Хабарчилик марказининг раис уринбосарларини чакирдим, улар ишни бошлашди. Сизга эса тахрири колди, - деди Майнов.

Шу пайт ташкарида чакмок чакиб, яшин коронгу булутлар багрини тилди. Айни хол Миртемирнинг хаёлида яшанди. Унинг туман каби хиралашиб колган хаёл осмони бирдан ёришгандек булди. "Катта"га уз сохамда ишлаш учун кетаман, дейман, деб уйлади у. Газета, радио ёки Хабарчилик марказига ишга утаман. Мухолифатнинг газетасига хам бир неча марта таклиф килишди. Хуллас, иш топилади. Нима булганда хам "Катта"дан узоклашиш керак ва жангни узокдан туриб давом эттириш зарур. Якинда турсанг у чаваклаб ташлайди. Аждахо ёки девнинг ёнида юриш хар томондан тахлика, чунки у оёклари остини курмайди, йулидаги нарсалару борликларни эзиб кетаверади. К олаверса уйинларни узокдан курсанг фаркига борасан. Ичида юрсанг билиб-билмаган холда уйинчига ёки уйин иштирокчисига айланасан.

Миртемир Майновнинг коидасига риоя килмасдан соколини олиб, кейин йулга чикди. Дархакикат, девонда фармоннинг бир неча куриниши хозирланган эди.

- Хабарчилик марказини мустакил ташкилотга айлантириш керак, - деди Миртемир тайёрланган матнларни четга суриб куяркан. Жамиятнинг эркин булиши, матбуотнинг мустакиллигидан бошланади. Хозир Хабар маркази хукуматнинг бир парчаси. Унинг кул-оёгидаги занжирни ечиб юборишимиз керак.

- Тугри, - деди улардан бири. - Лекин мустакил булсак, оч коламиз. Хозир давлатнинг хисобидамиз, кейин пулни каердан оламиз? Биз завод ёки фабрика эмас, биз аклий мехнат ташкилотимиз. Шу боис давлат карамогида колганимиз яхши.

- Мустакил булсангиз завод, фабрикадан хам кучли буласиз,- деди Миртемир хамкасбига эътироз билдириб,- Мамлакатнинг ягона Хабар маркази хисобланасиз. Х ам ичкарига, хам ташкарига хизмат курсатасиз. Бутун дунёда Хабар марказлари мустакил. Хар бир хабарни катта-катта маблагга пуллайдилар. Хакконий, тезкор хабарларингиз булса, ишингиз унгидан келади. Колаверса, халкимизга хакикатни етказишингиз учун йулингизда тусик колмайди.

- Сиздан илтимос, шу масалани кейинрокка колдирсак, биз хозир мустакил булишга тайёр эмас, - деди улардан бири. Колганлари хам бу фикрни куллашди. Миртемир кулди ва :

- Камокдаги одамга "Боринг, сиз озодсиз", дейилганда "Х озирча шу ерда колай, озод булишга тайёр эмасман" деб жавоб килса, кулгули куринади. Бугун мамлакатимиз мустакил булди, нега сиз мустакил булишни истамайсиз? Сиз истамасангиз, балки Хабар марказида ишлаётган мингларча инсон истар. Ёки улар хам исташмайдими? - деди.

Бу савол каршисида улар жим булиб колишди. Бироздан кейин сукунатни Латиф ака деган киши бузди. Бир пайтлар Миртемир Латиф Рахмоновнинг номини куп эшитарди. У катта- катта танкидий маколалар ёзарди. Хар бир маколаси шов-шувга сабаб булар, барча газеталарда кучириб босилар ва хамма ташкилотларда мухокама килинарди. Кейинчалик билдики, бу маколалар Коммунистик партия Марказий кумитасида тайёрланар экан.

- Мен уттиз беш йилдан буён калам тебратаман,- деди Латиф ака.- Озми купми обру козондим. Бироз тажрибага хам эгаман. Бир манзилга югуриб хам бориш мумкин, аста секин юриб хам, аммо югуриб борганда юрак хуружига учраш тахликаси билан юзма-юз колишимиз мумкин. "Катта"миз айтганларидек: "Янги уйни курмасдан, эскисини бузиб булмайди". К олаверса, биз Гарбда эмас Шаркда яшаяпмиз. Шаркнинг коидаси хар бир ишни асталик ва усталик билан килишдир. Хозирги шароитда демокаратиянинг бизга фойдаси йук. Ёки биз Шарк демократиясини урнатишимиз керак.

- Мен хали демократияга кадар келиб етмадим, - Латиф аканинг сузини кесди Миртемир. - Хали сизнинг мустакиллигингиз хаккида гапираяпмиз. Эски-янги уй масаласида эса тортишиш мумкин. Масалан, эски уйни бузмасангиз янгисини каерда курасиз? Агар бошка жойда ерингиз булса, эскисида яшаб янгисини бамайлихотир куришингиз мумкин. Эски уйингизни бузиб чайлада яшаш яна хам тахликасиз. Чунки эски уй нураб турибди. Тугрироги катта уй йикилди. Харобанинг ичида колдик. Шунга карамай янгисини курмасдан харобадан чикмаймиз, дейиш кулгили, яъни ачинарли хол.

-Бизга узимиздан катталарнинг гапига карши чикиш ургатилмаган. Бу Гарбга хос хол. Шаркда катталарнинг йулига юриш кодаси бор. Бу тугри коидадир. Биздан бир нечта куйлакни олдин йиртган катталаримиз тажрибага караб иш курадилар. Бугунгача уларнинг йулидан юриб адашмадик.

-Яшанг,- деди Миртемир, хаяжонини яширмай,- биз бугунга кадар ун олти марта императорлик курдик ва хеч бири узок яшамади. Охир окибатда парчаланиб кетдик. Император улгандан кейин мерос, мансаб говгаси бошланди. Бир-биримизни едик. Шарк демокрасияси шуми?

- Х ар кандай императорлик парчаланади, бу тарихий жараён.

-Агар бугунгача бирортаси яшаганда бу гапни айтмаган булардингиз. Биз хар бир ходисани оклашни яхши биламиз, аммо унинг хакикий сабабларини кидиришга эринамиз. Балки шундандир тарихимизни факат бошкалар ургандилар.

- Бу бинода менинг сиз билан тортишиб утиришим аслида катта вокеа. Лекин бу истисно. Мана Хабар марказимизда рахбар йук. Бугун "Катта"миз Хабар марказини кайта тузиш хаккидаги фармонга имзо чекиш билан бирга бу ерга рахбар хам тайинлайдилар. Бу рах бар хайъатга киритилган ва кечкурун "Катта"миз билан чет элга боради. У ерда эса собик иттифок Хабар маркази билан узаро хамкорлик хаккидаги шартномага имзо чекади. Мен ургандим, жуда куп давлатларда Хабар маркази хам ярим расмий экан. Туркия демократияга утганига етмиш йил булибди-ю хали Хабар маркази тула мустакил булган эмас.

- Мен сизга яна эътироз билдиришга мажбурман. Чунки Туркия хали тула маънода демократик давлатга айланмаган. Якин уттиз йилда уч маротаба харбий тунтаришни бошидан утказди. Тунтариш даврининг киличи хеч кимни аямади. Демократия тарафдорлари сургун килинди, камокларда азоб чекди. Шунга карамай Туркия ривожланишдан тухтамади. Бугун Онадули Хабар маркази ярим расмий булишига карамай, бутун дунё кунлик хабарларни ундан сотиб олади. Чунки хакконий ва тезкор хабар таркатади, хукуматнинг буйинтуругидан кутилган. Хукумат истаган- аввало уларнинг хукумати исташга жураът килмайди- хабарни эмас, балки бор нарсан таркатади. Сузбуямачилик йук.

- Биз мустакил буладиган булсак, табиийки, Хабар марказининг рахбарини хам сайлашимиз керак. Жамоамиз шундай хам иккига булинган. Олдинги рахбарнинг одамлари бир гурух, колганлар яна бир гурух. Агар мустакил булсак, парчаланиб, йук булиб кетамиз.

Миртемир Латиф Рахмоновнинг эътирози ортидаги хакикатни англади. Демак, булар учун мустакилликдан мансаб афзалрок. Буларга хабар, хакикат, адолат деган тушунчалар эмас, мансаб ва куллик керак, деб уйлади. Мен эса эринмай тортишиб утирибман. Нахот-ки, Латиф Рахмонов аллакачон Хабар марказига рахбар этиб тайинланди? Ёки "Катта" бугун эрталаб уни сухбатдан утказдими? "Хайъат", сафар деб ишорат килишидан масала хал булган куринади. Шундай булса-да, Миртемир уларнинг кунглига кул солмокчи булди.

- Латиф ака, биринчи навбатда Хабар марказини мустакил ташкилотга айлантирсак. Унинг рахбарини сайлаш масаласини эса иккинчи навбатга колдирсак. Яъни ташкилотнинг низоми, дастури тайёрлангач ва улар жамоада мухокама килиниб тасдиклангач, ана ундан кейин рахбарни сайлашга утсак. Сиз айтмокчи эски уйни бузмасдан янгисин курсак. Бу ишга камида бир йил вакт керак. Шу бир йилда парчаланишнинг олдини оласиз.

- Гап мен ёки бу киши хаккида бораётгани йук. Иккаламиз хам уз урнимизда уринбосар булиб колаяпмиз. Бизга рахбар булиб Максад Кул бораяптилар. Бу фармон матнини хам у кишининг узлари тайёрлаганлар. Шу боис бизнинг кулимиздан хеч арса келмайди, - дея Рахмонов гапнинг пуст калласини айтди.

Кулингиздан куп иш келади, деб уйлади Миртемир, сизга бу фармон лойихасининг хар бир сузини химоя килиш топширилган. Шунинг учун хар йулга бош ураясиз. Сизга хам кийин. Боши тукмокнинг остида колган илонга ухшайсиз. Жонимни куткараман, дея типирчилайсиз. Лекин тукмокни ушлаб турган кишининг максади бошка. У максадидан чекинмайди. Барибир бошингизни эзади.

- Майли, сиз бораверинг. Мен фармон лойихасини имзолаш учун узим олиб кираман, - деди Миртемир.

Улар чикиб кетишгач, Миртемир фармон лойихасини кайтадан ёза бошлади. Куп утмай Максад Кул кириб келди.

- Ха, ога, бу кадар ишга берилиб кетибсиз? Якшанбадан уч олаяпсиз, шекилли?

- Учни кимдан олаётганимни билмайману лекин сизни табриклайман.

- Нима билан?

- Хабар марказига директор булиб бораётган экансиз.

- Йуг-е, бунака хабар эшитганим йук. Колаверса, у ерга хеч кунглим йук. Бунинг устига бизга йул булсин.

- Марказнинг фармон лойихасини ёзаяпман. Мустакил ташкилотга айлантириш буйича банд киритдим. Хар холда "Катта" каршилик килмаса керак. Сиз нима дейсиз?

- Албатта, албатта... - бирдан ранги окариб, лаблари бузариб алланечук холга тушган Максад Кул, апал-тапал хонадан чикиб кетди.

Хато килдим, деб уйлади Миртемир. Хозирок у югуриб"Катта"нинг хузурига киради. Хуллас, бу иш хам чиппака чикди. Агар булар "Катта"га "тушунтириб" куйишмасдан олдин кирганимда, балки имзо чекарди. Энди улар бу ишни хам "Катта"га "оркангиздан пичок уриш"деб англатишади. "Катта" эса худди пичок еган одамдек тулгонади. Шунга карамай лойихани тайёрлаб олиб кираман, балки девондан кетишим учун сабаб булар.

Миртемир лойихани машинкалаш учун котиба кизга берганди хамки, Майнов " Сизни сураяптилар" деб колди.

- Хали лойиха тайёр булмади. Ярим соатдан кейин олиб кираман, - деди Миртемир.

- Лойихани истамаяптилар. У зингиз билан гаплашмокчилар.

Хакикатдан хам"Катта"нинг кайфи чог эди.

- Бир неча кунки куринмайсиз? - деди "Катта" урнидан туриб, Миртемирга карши юраркан. - Хатто сайловдан кейин табрикламадингиз хам.

- Шу ерлардаман,- деди Миртемир паст овоз билан.

- Хар холда уйдан чикмай ётибман, демокчисиз.,- жилмайди "Катта". - Сизни бугун Хабар марказига директор этиб тайинламокчи эдим, лекин душманингиз жуда куп экан. Х амма каршилик курсатди. Таклифим билан ёлгизланиб колдим. Демократия дегани шунака. Бошкаларнинг фикрига хам кулок солиш керак. Агар факат менинг фикрим утадиган булса, у холда диктатура булади. Менга колса, Пулабой Рашидовични ишдан олиб, каматиб, чиритиб юборардим. Лекин купчилик унинг тарафида. Озчиликнинг купчиликка буйинсуниши демократиянинг бош тамойилидир. Мана энди сиз хаккингизда хам шундай булди. Узингиз нима дейсиз?

Ё,тавба, деб уйлади Миртемир. Бу одам шайтонга хам дарс беради. Колаверса, менинг хаёлимдан утган фикрни кандай укиб олди? Йук, демак бу фикр олдин буларнинг хаёлидан утган ва сунгра Майнов ёккан шам ёругида мен хам шу кучага бош сукканман.

- Лекин сизни табриклайман, купчилик ё радиога ва ёки телевидениега боришингизни истаяпти.

"Катта" Миртемирга фикр юритиш учун вакт бермасдан сузида давом этди.

- Факат Самандаров каршилик килаяпти. Хозир уни топиб гаплашамиз.

У шундай деб кабулхонага чикди ва Майновга "Самандаровни топ", дея кайтиб ичкарига кирди. "Катта" жойига бориб утириши билан Майнов ичкарига кирди:

- Самандаров машинасида. Уни богладим,- деди.

- Укажон, сиздан илтимосим бор, Миртемирнинг номзодига каршилик килмасангиз. Уни телевидениега рахбар килиб жунатаяпмиз. Эртагаёк олиб бориб таништирсангиз, - деди "Ката" мулойим охангда.

У Самандаров билан гаплашиб булгач, Миртемир:

- Бу идорани мутлок кайта тузиш керак,- деди унга.- Хали Московнинг низоми билан ишлаяпти. Менимча аввал бу ташкилотнинг тузилиши, низоми, тизими хаккида хукумат карори чикарилиши ва ундан кейин у ердаги кадрлар масаласи куриб чикилса, яхши буларди.

- Бугун кечкурунгача хаммасини тайёрлайсиз. Мен имзолаб кетаман. Карор эмас фармон тайёрланг. Факат сессиядан кейинги учрашувимизда талаб килинганидек, бу ташкилотни мустакил килишга каршиман. Бу давлат идораси. Телевидениени кулидан чикариб юборган давлат кудратидан айрилади.

- Биз бу ташкилотнинг мустакиллигини талаб килганимиз йук. Давлат телевидениеси хам колсин. Ёнида мустакил телевидение тузилсин. Масалан, мен уша мустакил телевидениени оёкка куйиб бераман.

- Мустакил телевидение тузиш учун давлатимизнинг имконлари йук.

- Зотан, бу телевидение уз номи билан мустакил булади. Хам иктисодий, хам мафкуравий жихатдан.

- У жуда катта механизм. Уни оёкка куяолмайсиз.

- Бизга факат рухсат берсангиз, бас. Бутун дунёда телевидениелар реклама хисобига яшайдилар. Биз хам калдиргоч давлатимизнинг калдиргоч телевидениесини реклама хисобига яшатамиз.

- Майли, фармонни тайёрланг, лекин хозирча битта каналга изн бераман. Давлат телевидениесининг бир каналини мустакил киламиз. Бу иктисодий канал булсин. Колганини эса аста-секин амалга оширамиз. Узоги билан уч йилнинг ичида бир эмас, унлаб мустакил телевидение очиб бераман. Хозир эса давлат телевидениеси номини узгартириш хаккида уйланг!

Миртемир хонасига келди-да, телевидение ва радио кумитаси раиси Ханжар Ёкубовга сим кокди:

- Ташкилотнинг номини узгартириш бахона, - деди у.- "Катта" мени ишдан кувмокчи. Урнимга Байрамбоевни тайинламокчи. Сизни эса унга уринбосар килиб юборади.

- "Катта"нинг ичига кириб чикдингизми? Мунча хабарни каердан олдингиз?

- Шоферларадан, - дея кулди Ханжар Ёкубов. Кейин шу хакдаги латифани айтиб берди.- Йирик бир вилоятнинг рахбари эрталаб ишга бораётса, шофери "Хужайин, бугун пленум буладими?" деб сурабди. "Х а, пленумни туш курдингми? Мен чакирмасам, пленум тупланадими? дебди бошлик. Бироздан кейин шофер йигит: "Хужайин, бугун сизни ишдан олишарканми?" деб сурабди. "Нафасинг учсин!" дебди бошлик. Лекин шу куни онийдан пленумдан утказилиб, бошликни ишдан олишибди. Тахтдан тушган бошлик собик шоферининг ёнига келиб "Мен эшитмай колган гапларни сен каердан эшитгандинг?" деб сурабди. "Бозордан", деб жавоб килибди шофер. " Ундай булса, бозорга бориб билиб келсангчи, мени энди кайси ишга куйишаркин?" дебди собик бошлик. Шофер "Сизни камашаркан", дер экан, шу пайт икки миршаб келиб собик бошликнинг култигидан ушлашибди...

Ханжар Ёкубов узи айтган латифага узи мирикиб кулар экан, Миртемир унга аския килди:

- Шоферингизни бозорга юборсангиз-чи, балки каерга боришингиз хам аник булиб колгандир.

- Аник булмаса, бу телефонда латифа айтиб жоним нечта? Мени "уйинбосарликка" юборишаяпти.

Миртемирнинг хаёлидан узининг "Уйинбосар" деган хажвияси утди. Бу хажвияда у матбуот кумитаси раисининг цензура буйича уринбосарини масхара килганди. Уринбосар "р" харфини айтолмай,"Мен уйинбосарман" дерди. Бу эса ишига мос келарди.

- Сиз каердаги уйинларни босди-босди килишга бораяпсиз?

- Уйин ка