Журнал Ҳаракат №3 (14) 1998. Жамият муаммолари
Жахонгир Мухаммад - 53-54 ва Маратулар.
Ватанимиз Узбекистон уз-узидан мустакил булиб колгани йук. Руслар Туркистонни босиб олганларидан бери халкимиз истибдодга карши курашди. Кураш Дукчи Эшон ва мардикорлар кузголони каби стихияли чикишлар, босмачилар харакати деб номланган куролли урушлардан тортиб коммунистик режимнинг кулашида мухим роль уйнаган “Бирлик” халк харакатининг митингларигача булган турли шаклларда давом этди. Бу юз йилдан ортик давом этган курашнинг энг буюк натижаси империянинг парчаланиши ва мустакиллик учун йул очилиши булди.

Миллатниг хуррияти учун олиб борилган хар кандай кураш каби Узбекистондаги кураш хам миллатнинг шуурида йиллар ва балки асрлар буйлаб из колдирадиган вокеаларга тула булди. Бу вокеалар келажакда яратиладиган бадиий асарларга асос булиши тарихдан маълум нарса. Лекин, минг афсуски, бундай вокеалар факатгина кахрамонлик вокеалари эмас, у ёки бу шаклдаги хоинлик ва соткинлик вокеалари хамдир.

Узокрок келажакни куйиб турайлик, мустакиллик ва демократия учун олиб борилан курашнинг сунг йилларига оид баъзи вокеалар хозирданок узбек тилидаги адабий ва публицистик асарларда мустахкам ер ола бошлади. Улар мунозараларга сабаб булиш билан биргаликда одамларни атрофларида булаётга вокеаларга ва атрофларидаги шахсларга диккатлирок булишга чакирмокдалар.

Купчиликнинг диккатини тортаётган вокеалардан бири “Бирлик”нинг курувчиларидан бири, аввал узини ашаддий антикоммунист килиб курсатиб келган Салой Мадаминовнинг “Бирлик”ни булиш ишига рахбарлик килгани учун Коммунист партиясининг руйхатидан Узбекистон Олий советига уз сайлов округидан якка номзодли депутат килиб киритилгани ва кушалок квартира билан мукофатлангани булди. Бу вокеа хужжатлар билан исботлангандан кейин муомалага сиёсий хоинликнинг рамзи сифатида бу квартираларнинг номерларини курсатувчи “53-54чилик” ибораси кириб келди. Бу масалага оид укувчиларимиздан куплаб савол ва фикрлар келаётитпти. Улар вакти келиб жамоатчилик диккатига хавола килинади. Биз хозир бунга ухшаш иккинчи вокеа устида турмокчимиз.

Таникли ёзувчи ва журналист Жахонгир Мухаммаднинг Узбекистонда сунг йилларда юз берган сиёсий вокеаларни ёритувчи “Кувгин” романининг парчалари нашр этила бошлагандан кейин ундаги баъзи вокеаларнинг тафсилотлари укувчиларни жуда кизиктира бошлаганини эшитгандик. Чунки роман кахрамонлари ва персонажларининг исмлари уйдирма булса хам, у ерда ёзилган куп нарсалар реал вокеаларга асослангани учун баъзилар романда узларини таниган булсалар, бошкалар узлари билган одамларни танимокдалар. Романдаги “Марату” образи хаётимизга “маратучилик” иборасини олиб кирди. “53-54чилик” ва “маратучилик” - бу хаётимиздаги баъзи жирканч, аммо кочиб булмас хакикатларининг халк шууридаги аксидир.

Хозир журнал укувчиларининг диккатига якинда тахририятга келган “маратучилик”га оид бир мактуб ва роман муаллифи Жахонгир Мухаммаднинг бунга жавобан ёзган маколасини хавола килар эканмиз, жамият учун узок тарих билан биргаликда якин кунлардаги тарихимизнинг хам канчалик мухимлигини яна бир бор эслатиб куймокчимиз.

Тахририят



"Кувгин" романи муаллифи, хурматли Жахонгир Мухаммадга.
Азиз, хамфикримиз, Жахонгир Мухаммад, ассаломуалейкум.

Сизнинг “Харакат” журналида босилган “Кувгин” романингизни укиб чикдик. Бу роман Сизга булган хурматимиз, мухаббатимизни юз чандон оширди. Ташаккур, миллатимз, халкимиз бахти учун Сиз ва Сизга ухшаш мужохид йигитлар омон булсинлар.

Сиздан бир илтимосимиз бор:

“Кувгин”нинг “Харакат” журналининг 1997 йил 3-4 сонларидаги 38-, 39-, 40-, 52- ва 53- бетларида “Маратов-Марату” образи келтирилган. Ушбу шахс уйлаб топилмаган инсон булса, унинг исми, фамилияси хамда бошка шунга ухшаш фактларни факс ёки хат оркали бизга юборсангиз. Утиниб илтимос киламиз, бу фактлар биз учун жуда мухимдир.




--------------------------------------------------------------------------------

Биз, куйида имзо чекканлар Узбекистон Шахс Хукукларини Химоя Килиш Кумитасининг Наманган вилоят булимида расман руйхатдан утган холда ишламокдамиз. Рахбаримиз: Кумита раиси Зохидов Марат Тешаевич. Бу образ Зохидов М.Т.га ухшашлигига шубхамиз кам. Аммо, хозирда Зохидов М.Т. билан бир муаммога икки хил караш билан узаро зиддиятларимиз “Миртемир-Марату” келишмовчиларига якинлашиб колган. Шахсий зиддиятлар булса майли эди, аммо Зохидов М. “харакати” билан Узбекистонда инсон хукуклари масаласи оксамокда. Агар Зохидов ва Маратов шахслари бир киши булиб, романда келтирилган фактлар хакикий булса, бу - дахшат, биз келажакда уз фаолиятимиз ва кураш йуналишини аниклаб олишимиз керак. Биз кандай килиб бу Кумитага (чунтак кумитага) кириб колганимиз сабабини билмокчи булишингиз табиий. Бу кумитага уз харакатимиз келажагига ишонганимиздан ва Сиз ва биз таниган энг кузга куринган лидерлар тавсияси ва стратегия ва тактикани кузда тутган холда кадам куйганмиз.

Наманганда кулма-кул булиб укилаётган “Кувгин” келажакда очик холда юзлаб-минглаб нусхада китоб килиниб, Узбекистонда укувчиларга таркатилгач, “Шайтанат”дан узиб кетишини ва унинг муаллифи Сизга Оллох Таолодан мустахкам соглик тилаб:


Узбекистон Шахс Хукукларини Химоя Килиш Кумитаси
Наманган Вилоят булими раиси
Махамадали Корабой


Узбекистон Инсон Хукуклари Жамияти
Наманган вилояти булими раиси
Ахматхон Абдулла


30 апрель, 1998 йил



"Марату"ларнинг фожеа кунлари якиндир
(“Кувгин” романига билдирилаётган муносабатларга жавобан)
Узбекистон шахс хукукларини химоя килиш кумитаси Наманган вилояти булими раиси Махамадали Корабой ва Узбекистон инсон хукуклари жамияти Наманган булими раиси Ахмадхон Абдулла сингари мухтарам биродарларимиз “Кувгин” романи хаккида самимий миннатдорчилик билдирар эканлар, айни пайтда бир катор вокеаларнинг зохир булиб-булмаганини сурашган, баъзи образларнинг кимнингдир прототипи эканлигини тилга олишган. Ана шундай саволлар хар куни окиб келаётгани боис бу хусусда батафсил фикр юритишга карор килдик.

Аввало шуни айтиш керакки, узбек романчилиги хамон каси бир дорулфунуннинг ботаника богидаги тадкикотчиларнинг изланишларига ухшаб колмокда. Романнависларимиз дарахтнинг бир барги чап томонга кимирлашини уч сахифа, унг томонга эгилишини яна уч сахифа ва урнига кайтишини камида икки сахифа тасвирлашга урганишган. Бундай холни шуролар даврида тушуниш мумкин эди. Романнавислар ана шу баргнинг кимирлаши оркали ё бирор бир фикр айтишга уринишлари ёхуд сахифаларни тулдириб, роман хажмини кенгайтиришган булишарди. Чунки табиат хаккида хар канча ёзиш мумкин эди. Хатто бунинг учун табиатни мухофаза килиш кумиталаридан мукофот олишарди.

Турк романчилигида Умар Сайфиддин утган асрдаёк араб жимжимадорлиги асосига курилган романчилик услубини бузиб, уз асарларини халк тилига якинлаштирган ва янги турк романчилигинининг тамалини куйганди. Биз эса бугун узимизни мустакил, дея жар солишга одатланган кунда хамон ёлгон романлар гирдобида колаётибмиз. Роман халк тилига, ва халкка якин булиши учун унинг хаётини тасвирлаши ва унга кузгу ролини уйнаши керак. Кун буйи каро мехнатдан эзилиб кайтган инсон шалоланинг тиник сувида юзларини чайгандан сунг ойнага бокаркан, узининг бугунги мубтало куни ва эртанги орзулари хаккида хаёлга чумгандек, романни укигандан кейин сунг хам дарин туйгулари жумбушига келиши керак.

Ана шундай фикр анча вактдан бери калбимни тирнагани учун “Кувгин” романини жимжимадор услуб ва ижобий хамда салбий кахрамонлар кураши доираси атрофида эмас, балки хаётда хакикатан юз бераётган ва купчилигимиз курмай колаётган, балки купчилигимиздан яширилаётган вокеалар, ходисалар сукмоги олиб борадиган урмонни тасвирлашга уриндим.

Кейинги йилларда халкимиз хаётида жудда катта вокеалар юз бериши мумкин эди. Жумладан у бундан бир неча йил мукаддам олдин хур булиш нуктасига келган эди. Бу кур-курона келиш эмас эди. Минг-минг инсонлар майдонларда, кучаларда уз хурриятлари учун хайкирдилар. Миллионлаб инсонлар эса уз орзу умидлари билан уларнинг харакатларига кушилдилар. Аммо киска вактда, ха, мисли курилмаган жуда киска вактда миллионларнинг харакати, умид орзулари, келажаклари улдирилди. Нега? Бу ишни четдан келганлар эмас узимизнинг орамиздан чикканлар амалга оширдилар. Нега?

Халкимиз минг-минг фидойи углонларни етиштирар экан, нима сабабдан хоинларнинг хам бошини тебратди?! Уз хузур халоватини уйламаган ва миллатининг дарди билан яшаганларнинг боши кундага куйилар экан, нима сабабдан кони окизилаётган бегунох инсонни эмас, балки килич кутарган жаллодни куллади?! Бу адашишмиди?! Бу сукирликми?! Бу ёлгонлар гирдобида гарк булишми?! Бу уз келажагини улдиришми?

Хуллас, бу кандай бир хол эди-ки, миллион-миллион инсонлар бирданига оркага чекиниб, хоинларнинг йулига поёндоз солдилар. Бу кандай бир хол эди-ки, миллатнинг гули хисобланган зиёлилар-ойдинлар уз миллатининг душманига айландилар?

Ибтидоий жамоа даврида каби халкимизга рост деб ёлгон едирилди. Ибтодоий жамоа даврида одамлар ёлгон ва ростнинг фаркига борабошлаган эдилар, лекин биз “ривожланган мустакиллик” даврида ёлгон ва ростни ажратолмадик. Нега? Романда ана шу саволларга жавоб изладим.

Романнинг учинчи китоби чет элга чекинган мухолифатнинг ва мухолифат байроги остида мухолифатчи булиб куринган, хар кадамда Ватани (агар хакикатдан хам Ватанини бор хисобласа), мухолифат номи хисобига (“соткин” калимасининг сийкаси чикди) кун кечирган “кузга куринган” кишиларнинг фаолияти хаккида суз боради.

Тугри, хар бир инсоннинг хар бир одимини когозга тушириш мушкул. Шу боисдан уларнинг эгизак туйгулар, эгизак карашлардаги шерикларини топиб, бирлаштирган холда укувчига такдим этиш анча осон. “Кувгин” романида бу коида хам бироз четга сурилган. Чунки бу роман аслида кундаликлардан иборат эди. Факат у чоп этилар экан, исмлар, характерлар бироз узгартирилди, холос. Бугун кахрамонлар - хоин деб эълон килинган, хоинларга кахрамон унвони берилган утиш кунидир. Шундай мусибали кунга келишимизга Ислом Каримов ва унинг атрофида гирдикапалак булганлар канчалик айбдор булсалар, узимиздан чиккан ”Марату”лар хам шу кадар жавобгарлардир. Кимнингдир куркоклиги кимнингдир асл хоинлиги ва яна кимнингдир “илонлиги”, яна кимнингдир шохона хаётга ташналиги бошимизни шу кунга олиб келди. Биз бугун ва ёхуд эртага уларнинг кимлигини таниб олишимиз керак. Менинг максадим узим таниганларни сизга таништиришдир. Мамнун булган жойим шундаки, купчилигини сиз хам танир экансиз. Романнинг сунг сахфаларида “кахрамонларим”нинг асл исм-шарифларини хам укийсиз, деган ниятим бор.

Марат Зохидов масаламига келсак, бу шахс мустакиллик учун кураш даврида хам, хозир хам номенклатуранинг атрофида суркалиб, унинг хизматини килиб юрган киёфалардан биридир. Бир кугирчокни мажаклаб эзиб ташлашга хеч ким журъат этмайди. Балки купчилик уни севади. Болалар хам, катталар хам уни уз майилларига караб уйнатадилар. Марат Зохидовнинг ана шундай кугирчоклардан битта фарки бор, у хам булса унинг жонлилигидир.

Озарбайжон президенти Абулфайз Элчи-бейга “КГБнинг руйхатини ошкор этинг”, дейишганда “Жуда куп дустларимизнинг исми-шарифи чикиб колса-чи?” деган андиша билан бу ишга кул урмаганди. Окибатда огир кунлар яшади.

Бизнинг хам элчибейларимиз иктидорга келганда битта-ю битта талабимиз булади, у хам булса жосуслар руйхатини эълон килишдир. Биз уларни улдиришни талаб килмаймиз, биз уларнинг суд килинишини хам истамаймиз, факат уларнинг кимлигини уртага куймок истаймиз, холос. Ана ушанда Маратулар орамизда куп булганидан юрагимизни гижимлаб колмасак булгани. Аммо шу нарса аникки, уша кун “Маратулар”нинг фожеа кунидир. Аллох Таоло хар биримизни уша кунга етишга ва уша кунни куришга муяссар этсин!


АКШ, Портланд
Май, 1998 йил