Холис Фаргоний - Демократия уйинлари
Узбекистонда ёки Туркманистонда (кисман Козогистон ва Киргизистонда) демократик тузим курилмади, Нега Оврупа ва Болтикбуйи давлатларида демократия галаба килдию, Марказий Осиёда тоталитар тузим хукмрон? Демократия инсоният уйлаб топган яшаш ва фаолиятда булиш хамда тараккиётга эришиш йулидаги энг макбул тузим була туриб нега бизникилар шу хил усулни танлашгани, хозир хам тоталитар тузим яшаб келаётгани, колхоз-савхозлар таркатилиб, завод ва фабрикалар хусусийлашмагани, энг ёмони, худди бир замонлардагидек, энг макбул тузим Узбекистондаги тузим, бошкача булиши мумкин эмас, агар демократия булса, чин маънодаги куппартиялиликка утилса, ошкоралик галаба килса ёки бошкачарок бошкарув усулига утилса, уруш булиб кетади, деб одамларнинг бошларини говлатишаётгани тахлилга мухтож.. Бутун матбуот, радио-телевидения ахолини шу хил ахборотлар билан кумиб ташлагани учун бир кисм оми одамлар бу гапларга ишониб колишмокда. Бутун фожиа хам шунда.

Тараккийпарвар мамлакатлар бизнинг юртбошимиз ва туркманбошимиздан демократик йулдан боришни талаб этишади, агар шу хил тузимга утишса иктисодий ёрдамлар берамиз, дейишади, аммо бошликлар огизда уларнинг гапларига кунган булиб амалда “демократия уйини”ни уйнашади.

Хуш, бу уйин кандай уйин булди? Нега улар шундай уйинга муккасидан кетишган?

Бизнингча, бу ерда ижтимоий асослардан кура юртбоши ва туркманбошининг шахсий интилишлари купрок роль уйнаётган булиши керак. Уларга бир жихатдан (озми-купми инвестицияга эга булиш, жахон хамжамиятига, колаверса, БМТдагиларга мутлок ёмон куринмаслик ва хокозалар учун) бошка давлатларга демократ булиб, хеч булмаса демократияга йул бераётган киши булиб куриниш учун шундай сиёсат утказишмокда.Улар жахон хамжамиятини “биз хам куппартиялилик тарафдоримиз, бизда хам матбуот эркинлиги бор, бизда хам сайловлар мукобиллик асосда утазилади”, деб алдашмокчи булишади. Агар кани, куппартиялилик, деб савол беришса, аввал “Бирлик”ка карши тузилган «Эрк»ни айтиб келишарди. Энди “Халк бирлиги” сунъий ташкилотини, мухолифатга утиб кетган “Эрк”ка алтернатив уларок ташкил этилган “Миллий тикланиш”ни, “Адолат-94”га карши куйилган “Адолат” партиясини айтишади.

Эндиликда бу сафга “Фидокорлар” партияси хам кушилди. Аммо бу аввалгиларидан хам кугирчокрок булган партиянинг бошка бир вазифаси хам бор. Улар якин бир йил ичида буладиган президентлик ва парламент сайловларида авангард партия сифатида катнашишлари, узларидан президентликка номзод чиказишлари керак. Бу сафар хукумат партия тузаётганини яшириб хам утирмади, уларнинг “ташкилотчиларини” президентнинг узи кабул килди ва кандай йулдан бориши кераклигини узи курсатиб берди. Маълум булишича, улар фидоий булишлари, (кайси партия фидоий булмаслиги керак?) яна элим деб, юртим деб ёниб яшашлари(энг эзгу сузлар хам уйинчок булди) керак экан. Кизик, фидоий одамлар (агар улар ростдан хам булса) бундай партияни узлари тузмайдими? Агар хукуматга ростдан хам фидоийлар керак булса уларни шу хил партия ва харакатларнинг лидерлари ва аъзолари орасидан ахтариш керак эмасми? Дарвоке, кишиларда шу хил таассурот уйготиш учунми, ёки бошка сабабданми, бу партия ташаббус гурухи ичида “Эрк” партиясининг собик бош котиби Ахмад Аъзам хам бор. Буни “Эрк” партияси аъзолари кандай кабул килишларини билмаймиз, аммо мантикка асослансак, эркчилар шаънига каттик сузлар айтишга тугри келади. Каранг, дастлаб бу партияда булган ва уни Мадаимнов Салой билан бирга “тузган” Мирза Кежабек, Усмон Азим, Зохир Аълам, Ахмад Аъзамлар ундан чикиб кетди. Сунг Усмон Азим хам собик раиси каби президентнинг талаби ва ёрдами билан “Ватан тараккиёти” партиясини курди. Бу партия лидерларидан Шоди Каримов (хатто Мухаммад Солихнинг укаси Максуд Бекжон хам) Мухаммад Солихни фош килувчи, бошка бирон ташкилотга эмас, хукуматга ён босувчи маколалар билан чикдилар. Кизиги шуки, уз партиясидан куп соткинлик чикаётганини озгина булса хам шувалаш учун М.Солих “мени ёмонлаб комокдан чикиш мумкин булса, ёмонлайверинглар” деб сохта мурожаат ёзишга мажбур булди. Камокда ётиб уз лидерини ёмонлаган партия аъзолари кейинчалик уни яхшилаб макола ёзса, у иккиюзламачилик булмайдими, деган савол устида уйлашга хам вакт булмади уша замонда.

Хуллас, демократия уйинини уйнашда оми зиёлилар хукуматга ёрдам бериб келмокдалар. Мана энди хам собик эркчилар ва хукумат аъзолари ёрдамида яна бир кугирчок партия тузилди. Назаримизда унинг хар бир ячейкаси ва бошкарувида камида иккитадан МХХ аъзоси булса керак. Янаям кизиги, шу хил кугирчок партияни тузиб, куппартиялилик хакида гапириш маънавият хакида огиз купиртирадиганларга уят эмасми? Улар нахотки шу йуллар билан Узбекистон иктисодини яхшилаймиз, сиёсатида муътадиллик яратамиз, жахон жамоатчилиги кузига демократ булиб куринамиз, деб юришган булса? Бу гирт омилик эмасми?

Яна шуниси хам борки, хакикий маънодаги куппартиялилик булмаган жойда матбуот эркинлиги хам булмайди. Узбекистон хукумати эса “бизда матбуот эркин, цензура йук“, деб, ёлгон гапириб, дунёда узини узи шарманда килиб юрибди. Бунинг устига худди кугирчок партиялар каби кугирчок матбуот хам яратмокда. “Матбуотимиз хам эркин булиб колди, “Хуррият” деган мустакил газетимиз бор”, деб мактаниб куйишади.

Хокимиятни шу хил йусинда бошкариш, демократия уйинини уйнашларида президентларнинг шахсий хохишлари ката роль уйнайди, дедик. Гап шундаки, юртбоши ва туркманбошилар компартия етиштирган мевалардир. Улар узларини демократ бошкарувчи килиб курсатишга канчалик уринмасинлар, коммунистик бошкарув кон-конларига сингиб кетган. Улар хокимиятни бошкача йулда бошкара олмайдилар. Шу хил бошкарув усули халкка ёкмаса уни факат узи узгартириши мумкин.