Бахтиёр Хамроев - Жавоби кутилмайдиган хат
Ассалому-алайкум хурматли олим Нарзулла Жураев.

«FIDOKOR» газетасининг 2001 йил 24 июль № 85 (342) сонида босилиб чиккан «Тафаккурдаги уйгониш» номли маколангизни биринчи кисмини укиб купдан-куп «маънавий» озука олишимнинг окибати ила Сизга ушбу хатимни йулламокдаман. Аввалом бор фикрларимни тупори килиб юборсам олдиндан узр сурайман. Шахсан мен Сизни ушбу маколангиздан кейин Мустаккил Узбекис-тоннинг хакикий булбули деб хисоблайман. Йуге, булбули эмас, булбулларининг сардори деб хисоблагайман. Маколангизни давомини кутмасдан ва уни укимасдан фикр билдириш, аслида нотугридир. Аммо маколангиз катта ёлгонларга асосланганлиги учун асарингизни давомини кутиб утирмадим. Чунки давоми хам ёлгонларга тула булишига аминман.

Асарингизни бошида «XXI аср - Узбекистон асри», деб бошлабсиз. Биргина мисол. Узбекистонда халк маъориф тизими фожеали инкирозга юз тутган даврида, айланай олим акажон, канакасига «Узбекистон асри» хакида гап булиши мумкин. Мустакил булганимиздан бери бутун бир билимсиз авлод етишиб чикканлиги ойдек равшанку. Биз хохлаймизми йукми, бу авлод якин орада давлат тепасига келади. Ана ушанда курамиз Сиз айтмокчи булган «Узбекистон асрини».

Бу фикрларимга асосларни куйидагича келтираман. Олти фарзандим бор. Шулардан бештаси мактабга боради. Жиззах шахрида тураман. Бу йил 5 апрелдан 10 майгача бутун Жиззах вилояти буйича деярли дарслар утилмади. Болаларимиз вилоят, шахар ва туман хокимиятлари биноларининг олдини ва кучаларни супуриш, пахта чопигига чикиш, хатто курилишларда ишлаш билан банд булдилар, тугрироги мажбур килиндилар. Пахта теримига олиб чикишни ёзмай куя колай. Бир менинг оиламдаги укувчилар учун шу давр мобайнида 1200 соат дарс утилмади. Бу хам майли, минглаб укувчилар оёгига, бошига, эгнига кийим йуклигидан мактабга боришдан махрум. Ана Сизга жахолат тамонга кетаётганлигимизнинг бир белгиси. Совет тарбиясини яхшилаб узлаштириб олган хурматли урток олим, бунга бошкача изох бера олмайман ахир! Нега бу хакда ёзмайсиз, Узбекистоннинг куйунчак «олими», йуг-е, булбулларининг сардори.

Сиз яна ёзасиз: «Давлат, жамият ва шахсни янгилаш жариёнлари, бу жариёнларни максадли бошкариш нечогли аклий шижоат, дано сиёсат хамда матонатни талаб этганлигига бугунги кунда амин булиб турибмиз… Бу бевосита мамлакат рахбарининг узига хос ноёб истеъдодидан, фаол сиёсий интеллектуал салохиятидан, Ислом Каримов шахсининг фавкулодда феномен эканлигидан далолат беради». Ажойиб, тасанно, зур ёзилган. Бу «фавкулодда феномен»ни куплаб «йуналиш-лашлари» оркали «тугри» таъкидлабсиз. Лекин, барибир, Сиз биздаги булбуллардан анча оркада колиб кетгансиз. Президентлик сайлови даврида Жиззахдаги айрим булбуллар «Президентимиз И.Каримов 1000 йилда бир марта тугилади ва Президентимизни умрбод сайлашимиз керак» дейишгача бориб етгандилар.

Сиздай олимларга тугриси хавас киламан. Каердан топасизлар-а, бунака оламшумул фикрларни. Шу ёшга кириб хеч калламга келмабди-я бунака фикрлар. Эссиз. Сиздан олдин ёзиб улокни олиб кетармидим. Мукофотлар олган булармидим. Агарда Сизга мукофот бериб колишса, тантанасига албатда мени хам таклиф килинг. Албатта биринчилардан булиб табриклайман. Аммо пластинкангиздаги олд тамонидаги «отажон» кушиги хакида айтибсизу пластинканинг иккинчи тамонидаги кушиклар хакида лом-мим демабсиз. Бундай булмайдида, акажон. Келинг ушбу кушиклар хакида мен айта колай Сизга. Албатта, Сизнинг рухсатингиз билан.

Якинда Узбекистон Республикаси Олий Советининг собик депутати (у вактда хали Сиз айтаётган мустакилик йук эди) Кашкадарёлик дустим Шоврук Рузимуродов Ички Ишлар Вазирлигининг ертуласида кийноклардан халок булди. Шахид кетди. Аллох рухини шод этсин. У 2001 йил 15 июнь куни камокка олингандан сунг каердалиги оиласидан, дустларидан ва дунё жамоатчилигидан 22 кун сир тутилди. 2001 йил 6 июль куни жасадини уйига хеч кандай хужжатларсиз олиб келиб ташлашди. Унинг качон улдирилгани хам номаълум...

Жиззах вилоятининг Дустлик туманига карашли Х.Исроилов ва Манас хужаликларининг ахолиси 2001 йил 26-27 июль кунлари «нон-нон» дея кучага чикишди. «Катта Узбек Йулини» тусиб хак-хукукларини талаб килишгача боришди. Айтгандай, озгина булса хам кистириб утай. Умид килган эдим, «FIDOKOR» газетаси бу хакда икки сатр хабар беради деб. Лекин... Ха, майли, «билмай колишгандир-да», «билиб колишса эди», албатта хабар беришарди. Мана, асарингизни «билиб колишиб», дархол босиб чикаришипти-ку. «Ажойиб» газета-да. Номидан билса булади.

Каракалпогистон чулларида бир турма бор. Билмасангиз билиб куйинг. Уни, турмада утирганларнинг тили билан айтганда, Жаслик концлагери дейишади. У ердан диний карашлари учун камалганларнинг унлаб уликлари келаяпти. Бу фожеалар хакида бутун дунё бонг уряпти. Эшитмадингизми? Албатта, Сизда врачлар тамонидан «кар» деб берилган хужжат булмаса керак. Демак, бу концлагерь уша узингиз айтган «фавкулодда феномен» шахснинг амри билан курилганидан хабарингиз булмай иложи йук. Шундай экан, уялмай-нетмай «Инсон хак-хукуклари эркинликларини таъминлашнинг хукукий асослари вужудга келмокда. Суд хокимияти мустакиллик мохияти ва хозирги замон халкаро хукук тамойиллари негизида тубдан ислох килинди», деб сайрашингизга нима дейиш керак, билмайман.

Маколангиздан парчалар келтиришда давом этаман: «Иктисодий ислохотларнинг «Узбек модели» вужудга келди. Макроиктисодиётни баркарорлаштириш, пул-кредит сиёсати тамойиллари ишлаб чикилди. Мулкчилик, мулкга эгалик килиш тушунчалари шаклланди. Мулкдорлар табакаси вужудга келди. Хусусий мулкга эгаликнинг янги тизими барпо этилди». Асарингизда айтилаётган энг катта ёлгонлардан бири шу булса керак. Ота-боболаримиз бекорга айтиб кетмаган экан «Афсоналар хакикатдан дарак берувчи ёлгондир». «Пул-кредит сиёсати тамойиллари ишлаб чикилди», дейсиз. 1991 йили мустакиллик муносабати билан 3 фоизлик лоторея (халк тили билан айтганда, Тилла заём) чикарилган эди. Кани халкнинг чунтагидан йигиштирилиб олингган милионлаб пуллар. Мана 10 йил утибдики давлат тамонида халкнинг пули кайтарилиб берилган йук. Холбуки, Конституциямизнинг 36-моддасида ёзиб куйилган: «Фукароларнинг шахсий мулки давлат томанидан химояланади». Сиз канака афсона тукимокчисиз, билмадим. Аклим ожизлик киляпти. Лекин мен, сиз айтмокчи булган афсонадан бошка, хакикий афсонани биламан.

Мисолим яна уша Дустлик туманига оид. Шу туманга карашли Косим Рахимов хужалигида 44 фермер бор. Бу фермерлар давлат билан «етиштирилган махсулотнинг 50 фоизи давлатга, 50 фоизи бизга» тарикасида шартнома тузишган. Аммо бир оз кейин «кушимча 20 фоиз» мажбурияитга туман ИИБ ходимлари тамонидан мажбуран кул куйдириб олинган. Вазирлар Махкамаси тамонидан мажбурий нарх белгилаб куйилган. Бечора фермерларни бугдой ва пахта экишга мажбур килишган. Конун буйича эса фермер нима хохласа шуни экишни мустакил хал килади, деб белгилаб куйилган. Тепада турган еб туймас рахбар карчалонлар фермерларга экин экишни качон бошлаш, кандай экишни бахордан бошлаб «ургата бошлашди». Бу хам майли, туман хокими Сайфуддин Исмоилов 2001 йил 9 апрель куни 44 нафар фермерни йигиб олиб, ёввойилар замонидан голган «тарбиявий соат» утказган, яни уларнинг бир канчасини бошкаларга ибрат булсин дуппослаб урган. Шикоят килиб фермерларнинг бормаган жойи колмади. Лекин хакикат карор топмади. Бу хам Сиз айтаётган иктисодиятнинг «Узбек модели»ни амалга ошириш усулларидан бирими?

Номи тилга олинган туманда, уйлайманки, бошка жойларда хам ахвол шу, одамлар 5-6 йиллаб ойлик олмайди, Х.Исроилов хужалигида 10 йилдан бери ичимлик суви ва 2 йилдан бери газ таъминоти йук. Бу хам уйлаб топилган ва амалга оширалаётган «Узбек модели»нинг меваларими?

Асарингиздан парчалар келтириб уз фикирларимни ёзишда давом этаман. «Куп партиявийлик тизими таркиб топишига кенг шароит яратилди. Жамият хаётида соглом демакратик жараёнлар мухити вужудга келди ва чукурлашди», деб ёзипсиз. Ассалому-алайкум! Хурматли олим. Канака соглом демократик жарёнлар хакида ёзаяпсиз ака? Канака демократик жарён хакида гап булиши мумкин-ки, Олий Мажлисдаги 250 депутатнинг деярли ярми хам конун чикарувчи, хам ижро этувчи булса, колганлари чунтак партияларнинг аъзолари булса. Куп партиявийлик хакида ёзганларингизни укиб, тугриси хафа булмангу, бир латифа эсимга тушиб колди: Марказий Америка давлатларининг бирида бир диктатор бор экан. Навбатдаги сайлов якинлашибди. Диктаторнинг 4та кул румолчаси (даст румолча) бор экан. Биринчи кулрумолчасининг юзида урок-болганинг учиб кетай деган расми бор булиб, ранги кип-кизил экан. Иккинчи кулрумолчада «Адолат»нинг рамзи булмиш тарозининг бир палласи кийшайиб колган расми бор булиб, ранги кулранг экан. Учинчи кулрумолчада «Миллий тикланиш»нинг рамзи булмиш тешик кеманинг расми бор булиб, ранги кук экан. Туртинчи кулрумолчада эса «Ватан тараккиёти»нинг рамзи булмиш пальма дарахтининг куриб колган расми бор булиб, ранги малларанг экан. Диктатор сайловга 5-6 ой колганда бешинчи кулрумолчани буюртирибди. кулрумолча тайёр булиб диктатор чунтагига солган экан, муъжиза руй берибди. Кулрумолча чунтакдан узи чикиб диктаторнинг бетини, кулини ва хамма жойини узи артар эмиш. Диктатор рухланиб кулрумолчага «Фидокор» деб ном куйворибди. Сайлов утиб диктатор кайтадан сайлангач, у кулрумолчаларни кучага отиб юборибди. Кучада колиб иркит-сиркит, сарсон-саргардон булиб юрган «Ватан тарккиёти» ва «Фидокор» номли кулрумолчалар, буни каранг, бир-бирини севиб колишибди. Туйлари булиб утипти. Туйларига диктаторни таклиф килишган экан келмапти. Айтишларича у, янги сайловлар якинлашаётганлиги мунособати билан, олтинчи янги кулрумолча буюртирган эмиш. Ута сирли тутилаётган бу кулрумолчада тиланчиларнинг расми бор эмиш.

Катта маколангиздан парчалар келтиришда давом этаман. «Узбекистонда маънавий-рухий покланиш, миллий кадриятларни тиклаш, ворислик анъаналарига садокатли авлодни тарбиялаш ва амалиятга жорий этиш концепцияси ишлаб чикилди».

Товба! Мустакил булмасимиздан олдин Эркин Юсупов деган профессоримиз бор эди. У жаноб мустакиллигимиз учун курашган ва шахид кетган кахрамонларимизни «босмачи», дея куплаб асарлар ёзган эди. Хатто мустакиллик бизга нимага керак, Козогистон темир йулларни беркитиб куйса нима киламиз, дея вахима кутарган эди. Бу мисолни уша вактдаа «улкан» олимларимизнинг маънавияти ва сиёсий онги канчалик «гуркираб» кетганлигининг бир исботи уларок келтираяпман. Шундай улкан «олим»лардан тарбия топган сизга ухшаган философлардан бошка нимани хам кутиш мумкин. Сиз айтаётган «маънавий-рухий покланишъ концепция»сига умумий мисоллар келтираман: 1) Якинда Кушравот туманида «садокатли авлод» вакили узининг отасини ухлаб ётган жойида онасининг буйругини бажариб болта билан чопиб ташлабди ва онаси билан чопиб ташланган отасининг мурдасини хожатхонага ташлаб юборишибди. 7 ойдан кейин отасининг суякларини олиб чикишди. Бу хакда Узбекистон телевиденияси хам хабар берди. 2) Гулистон шахрининг ахолиси арикдан окиб келаётган улик чакалокни куриб ларзага келди. Кейин маълум булишича, хали вояга етмаган, эрга тегмаган Тамонна исмли киз хомиласини арикка окизган экан. Мисоллар келтирсам гуж-гуж. Нимасни айтай, хурматли олим. Жиззах шахридаги вилоят маънавият ва маърифат марказидан 100 метр узокликда фохишалар бозори очилган. Хеч кимга сир эмаски, бундай жойлар деяли хар бир шахарда «фаолият» курсатаяпти. Кайси замонда, яъни халкимизнинг тарихида, аёлларнинг мардикор бозори булган эди. Кани айтингчи? Ёки келтирилган фактларни инкор киласизми? Инкор килолмайсиз хам!

Жаноб олим, Сизнинг катта ёлгонларга асосланган маколангизга жавоб ёзишни давом этирсам куплаб вараклар тулади.

Сиз каби «ёзувчи файласуф»га жавоб хатимга нукта куйишдан олдин Бахмал туманининг Ойкор тогларида чупонлик килиб юрган 66 ёшли ажойиб бир отахоннинг айтганларини келтираман: Сарой зиналарини ялаб кун кураётган сарой шоирлари-ю ёзувчиларини биз томонларда ушлаб олсам, Ойкор тогининг буриларига ем килардиму, лекин, улар хам бу каламкашларнинг хидидан кочса керак, деб куркаман

Хурмат билан Бахтиёр Хамроев
Жиззах шахри
25 июль 2001 йил